بیات مستعلی بیگ
در مورد ایل بیات و تبار بیات ها می باشدبیات مستعلی بیگ
در مورد ایل بیات و تبار بیات ها می باشدسند تاریخی از ایل بیات در نیشابور
سند تاریخی از ایل بیات در نیشابور :
در بالا تصویر حکم حکومتی شاه سلطان حسین صفوی که فتحعلی خان بیات را بعد
از فوت پدرش محمدرحیم خان بیات که حاکم نیشابور بود به حکومت نیشابور
و ریاست ایل بیات منصوب می کند را مشاهده می کنید
(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 117 ،
مقاله درنگی در جنگی مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی
و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان
بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)
بخشی از متن آن به شرح زیر است :
حکم جهان مطاع شد آنکه چون حکمرانی تخت گنبد فیروزی فام و فرمانروایی
عرصه روزگارو ادوار و ایام از درگاه خالق انام ، نامزد این دوده سپهر اصنام گردیده ،
نواب کامیاب همایون نیز
در ازاء یغمای بی منتهای قادر بیچون بر ذمت همت خورشید نمون ونیت صافی طویت
سعادت مقرون ، واجب ولازم ساخته ایم که بندگان راسخ العقیده
این دودمان ولایت نشان را مورد مرحمت و الطاف شاهنشاهی فرماییم
نموذج این مقال حال نیکو مال شرافت و ایالت و شوکت پناه
حشمت دستگاه زیناللایالت و الشوکه و الشرافت و الحشمت فتحعلی خان
ولد محمدرحیم خان بیات حاکم سابق نیشابور است
بنابراین شمه ای از شفقت بیغایت شاهانه و شرذمه ای از مرحمت بینهایت پادشاهانه
شامل حال ایالت و شوکت پناه مشارالیه فرمود...
بیست و دوم شهر ذی الحجه الحرام سنه 1125 ایالت الگای نیشابور و ایل بیات و ...
حاکم سابق به ایالت و شوکت پناه مشارالیه عنایت و آنچه به هر جهت در ازاء
ایالت ایل و الگای مزبور در وجه حکام سابق اینجا مقرر بوده به دستور...
شوکت پناه مومی الیه مرحمت و مکرمت فرمودیم که چنانچه باید
و شاید و از سپاهگیری او سزد ،
به لوازم و مراسم امر مذکور قیام و اقدام نموده ،
دقیقه ای فوت و فروگذاشت ننماید و در نظم و نسق الگا و آراستگی سپاه ظفر انتما ،
و دفع و رفع دزد و قطاع الطریق و اجامره و اوباش
و تنبیه و تادیب متمردین و ادعای دین مبین مساعی جمیله به منصه ظهور رسانیده ،
حسن سعی و اهتمام خود را بر نواب کامیاب همایون ظاهر نموده و با رعایا و برایا
بر وجه احسن سلوک نموده ، دعای خیر جهت ذات اقدس اعلی
و وجود مقدس معلی حاصل نماید
وزیر و مستوفی و کلانتر وغازیان و کدخدایان اهل و الگای مزبور
و ایالات و اهالی و جمهور سکنه
و متوطن آنجا ایالت شوکت پناه مشارالیه را حاکم و تیولدار بالاستقلال
و الانفراد خود دانسته ،
اطاعت و انقیاد او را واجب و لازم شناسند و در سخن و صلاح حساب
او که مقرون اصلاح دولت ابد مدت باشد بیرون نروند
مستوفیان عظام کرام دیوان اعلی ، رقم این عطیه را در دفاتر خلود ثبت نموده ،
از شائبه تغییر و تبدیل مصون و محروس شناسند ،
و تیولنامچه به قیود لازمه مسوده
و هرگاه تا مدت یکسال تیول نامچه نگذارند ، آنچه به جهت(؟)
مقرری و تیول و همه ساله مآلا(؟)
فرموده باشد ، به اسم او مسترد و...نمایند تحریرا فی شهر ربیع الاول1126
شاه حسین
(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 116 و 117 ،
مقاله درنگی در جنگی
مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی
نوشته رسول جعفریان
بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)
ایپکلو (ایپکلو بیات)
ایپکلو (ایپکلو بیات) :
ایپکلو بیات یکی از بنکوه های طایفه بیات مستعلی بیگ بوده
که امروزه به علت کثرت جمعیتی که دارد به تیره تبدیل شده است
طایفه بیات مستعلی بیگ از شاخه شاملو بیات و یکی از طوایف ایل بزرگ بیات است
که از زمان شاه عباس اول صفوی به دستور شاه عباس اول صفوی
به عنوان شاهسون جهت حفاظت از پایتخت جدید صفویه در کمربند موسوم
به شاهسون های محافظ پایتخت ، مستقر شدند
بخشی از ایل بیات نیز همراه با طوایفی از ایلات بیگدلی ، بهارلو ، اینانلو و...
در نوار غربی اطراف شهر اصفهان که از شمالغرب اصفهان یعنی گلپایگان و خوانسار شروع
و به منطقه جنوبغرب اصفهان یعنی سمیرم ختم می شود مستقر شدند
بخشی از بیات ها در شمالغرب کمربندی یعنی نقاط گلپایگان ، خوانسار ،
فریدن و چادگان ساکن شده و گروهی در جنوبغرب کمربندی یعنی منطقه سمیرم
مستقر شدند(1)(2) زمینهایی که به آنان تعلق گرفت تحت نظارت شاه عباس اول صفوی بوده
و به عنوان تویول شاه عباسی(هدیه شاه عباسی) نام برده می شود
از طوایفی که به عنوان شاهسون محافظ پایتخت به سمیرم منتقل شدند
می توان به موارد زیر اشاره کرد :
بیات ، چولمغانی ، بهارلو ، ترکمان عراقی
چون ریاست طایفه بیات سمیرم را مستعلی بیگ بیات به عهده داشت
بیات سمیرم به طایفه بیات مستعلی بیگ مشهور گردید
از میان طوایف شاهسون محافظ پایتخت در سمیرم
طایفه چولمغانی به عنوان حاکم صفویه در منطقه سمیرم تعیین
و پل ارتباطی بین طوایف ترک در سمیرم با دربار صفویه بودند
در زمان شاه سلیمان صفوی و شاه سلطان حسین صفوی
این دو شاه بسیاری از مقامات را در ازای پول به افراد مختلف واگذار میکردند
لذا خاندان چولمغانی که اقتدار خود را در زمان شاه سلطان حسین صفوی در خطر دیدند
بعضی از املاک خویش را به فروش گذاشتند
و بیات ها و بهارلوها زمینهایی را از آنها خریداری کرده و به زمینهایی که از قبل
از شاه عباس اول صفوی هدیه گرفته بودند اضافه نمودند(3)
در سال 1204 هجری در کشاکش جنگ بین قاجار و زندیه ، قاجارها که از قبل
میدانستند ایلات ترک مقتدر در منطقه اصفهان حضور دارند و ممکن است
روزی رقیب آنان شوند لذا در اقدامی پیشگیرانه به طوایف ترک حمله کردند
از جمله در منطقه کهرویه سمیرم قاجارها به فرماندهی فتحعلی خان قاجار به طوایف ترک
از جمله بیات های مستعلی بیگ حمله کردند که تعدادی از افراد طوایف ترک کشته شده
و طوایف از هم پاشیده شدند و به صورت دسته های مجزا برای حفظ جان به نقاط مختلف رفتند
گفته شده مدت ها سپاه قاجار در منطقه حضور داشته تا طوایف مجددا
به ساختار قبلی خود تبدیل نشوند
بطور مثال در اثر این حمله بهارلوها دیگر هیچ زمان به ییلاق خود در سمیرم برنگشتند
و پراکنده شدند
بیات های مستعلی بیگ نیز پراکنده گشته عده ای در نقاط مختلف چهارمحال بختیاری
و اطراف اصفهان همچون روستای لایبید و مناطق اطراف آن در بخش باغ بهادران از
منطقه لنجان اصفهان وهمینطور روستاهای منطقه کردعلیا و میر آباد در تیران و کرون ساکن شدند
عده ای به سمت شمالغرب رفته و در منطقه اسدآباد همدان ، فش و کنگاور و عده محدودی نیز
به اطراف قزوین رفته ودیگر هیچ زمان برنگشتند
عده محدودی از جمعیت بیات مستعلی بیگ سالهای بعد به ییلاق خود در سمیرم مجددا برگشتند
اما گروه هایی از آنان در طوایف و ایلات دیگر ادغام شدند
از جمله گروهی به ایل بختیاری و ایل سرخی پیوستند که دیگر قادر به تکلم به زبان ترکی نیستند
گروه های دیگری از بیات مستعلی بیگ به دیگر تیره های ترک از جمله صفی خانی ، سکیزلی
و طایفه قرایی ملحق شدند
بنکوهی از بیات های مستعلی بیگ در این سالها وارد طایفه تازه شکل گرفته دره شوری شده
آنان توانستند زمینهای اجدادی خود را در نزدیکی منطقه مهرگرد که در جنوب ییلاق تاریخی
طایفه بیات مستعلی بیگ قرار دارد حفظ نمایند
(مناطق سولک و شنلی است که شنلی را هنوز حفظ کرده اند ولی منطقه سولک
در اختیار تیره قورد قرار گرفته و آن را از دست داده اند)
آنان در طایفه دره شوری ادغام شده و به ایپکلو مشهور گشتند
علت شهرت آنان به ایپکلو در میان طایفه دره شوری
به پوشش خاص و متفاوت بانوان آنان در مقایسه با دیگر بانوان ترکان طایفه دره شوری بر میگردد
از آنجا که بانوان ایلات ترکمان از جمله بیات ها از قارا یاغلوق(به لهجه ترکی ترکمانی)
/ قارا یایلوق (به لهجه ترکی آذربایجانی) استفاده میکردند
که دستمالی سیاه رنگ است که معمولا در حاشیه آن نوار قرمز و سبز
یا قرمز و آبی و گاهی هم پارچه سیاه رنگ ساده است و این جنس پارچه تماما از ابریشم می باشد
به ایپکلو در میان طایفه دره شوری مشهور شدند
استفاده از قارا یایلوق در میان بانوان طایفه بیات مستعلی بیگ تا دهه چهل خورشیدی
در منطقه اکبرآباد دروازه قرآن شیراز هنوز مرسوم بود اما به مرور در بین طایفه بیات مستعلی بیگ منسوخ شد
هنوز بانوان مسن از ایلات بهارلو ، نفر و افشار کرمان که ریشه ترکمانی دارند از قارا یاغلوق استفاده می کنند
فرم بستن قارا یاغلوق به گونه ای است که در جلوی آن گره ای زده می شود که به گره تعهد مشهور است
و نشان از تعهد زن به شوهر خود دارد
ایپکلوها برای اوجاق بیات مستعلی بیگ که در سمیرم پشت روستای هوک و در دشت اوجاق قرار دارد
احترام خاصی قایل هستند و داستان اوجاق بیات مستعلی بیگ در میان آنان رواج دارد
ایپکلوها به دلیل شهرت و محبوبیت اوجاق بیات مستعلی بیگ در بین ترکان منطقه سمیرم
از جمله ترکان طایفه دره شوری مورد احترام کلانتران ، خوانین همچون ایازکیخا ، حسین خان و زیادخان
و مردم طایفه دره شوری بودند
همچنین به دلیل پاکدستی و صداقتی که در زندگی داشتند مورد توجه خوانین دره شوری قرار گرفتند
و جزو معتمدین و نزدیکترین افراد به خوانین دره شوری بودند
از جمله می توان به مرحوم کربلایی خداکرم ایپکلو که بسیار مورد اعتماد ایازکیخا دره شوری بود اشاره کرد
وی دست راست کلانتر طایفه دره شوری بوده و مالیات طایفه دره شوری را جمع
و گاها به نیابت از کلانتر دره شوری ، طایفه دره شوری را نیز اداره میکرده است
در هنگام نیابت از کلانتر طایفه دره شوری جهت نظارت و اداره ، بر گستره ای از مناطق
شامل سمیرم و وردشت تا منطقه فلارد تا لردگان زیر نظر او بوده است
از جمله پسرهای او می توان به مرحومین رستم ، حسین ، سوسن ، شهنواز ،
مرحوم کربلایی دستان کرمی که استاد و مدرس قرآن و معلم مکتبی عشایر بوده
و مرحوم استاد بهمن بیگی در زمان کودکی نزد وی شاگردی کرده است
و مرحوم حسن کرمی که در سال 1313 به همراه حسین خان دره شوری
در تهران در زمان رضاشاه پهلوی تیرباران شده و به شهادت رسیدند
از جمله برادرهای مرحوم خداکرم ایپکلو بیات می توان به شاه کرم ، الله کرم ،
علی کرم ، بهزاد و ظهراب اشاره کرد
ایپکلوها در اثر مسایل و کشمکش های درون طایفه دره شوری
و بعد از مرگ مرحوم خداکرم ایپکلو بیات یکپارچگی خود را از دست دادند
و در نقاط مختلف پراکنده شدند آنان امروزه در مناطق زیر ساکن شده اند :
بروجن محلات نقنه و عطا کولا ، شهرضا محله اسلام آباد ، فولادشهر ، شاهین شهر و بهارستان اصفهان
فیروزآباد ، نورآباد ممسنی ، منطقه خان احمدی در باشت گچساران و محله آب شیرین گچساران ، دودج زرقان ،
اهواز ، هفتکل در خوزستان ، چنارشاهیجان و شیراز
آنان امروزه با نام های خانوادگی :
کرمی ، کرمی فرد ، کرمی نیک ، الیاسی ، الماسی ، انوشیروانی ، رسولی مقدم ، صفایی ،
بهزادپور(منطفه فیروز آباد و نورآباد ممسنی) ، دره شوری ، ظهرابی ،
قشقایی ، شاه کرمپور ، مکرمتی (هفتکل و اهواز) شناخته می شوند
ایپکلوبیات ها از قدیم در چوب بازی ، تیراندازی روی اسب ، چرخیدن به دور اسب در حال حرکت و چابکی
که داشتند در میان ترکان شهره بودند
همچنین علاقه فراوانی به شعر و موسیقی ترکی در میان ایپکلوها وجود داشته و دارد
و هنرمندان بزرگی چون مرحوم سوسن دره شوری ، مرحوم سیامک کرمی و اسفندیار بهزادپور
را تقدیم جامعه هنری ترک کرده اند
دختران و بانوان ایپکلو نیز در صنابع دستی ترکی همچون قالی بافی ، جاجیم بافی ،
گلیم بافی و ... زبر دست بوده و هستند
نویسنده محمدرضا احمدی
محقق : آقای محسن انوشیروانی(ایپکلو بیات)
منابع :
1_ کتاب اصفهان نوشته دکتر لطف الله هنرفر صفحه 56
2_ (ملاجلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال(تهران : وحید ، 1366) ، ص 201)
3_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان(تاریخ پانصد ساله طایفه چوله) ،
نویسنده دکتر عیسی شجاعی ، اسناد معاملاتی طوایف بیات مستعلی بیگ و بهارلو
بیات اراک
ایلخانی خاندان بیات اراک
بر ایل بیات در گستره اراک - همدان- زنجان :
ایل ترک بیات ، یکی از بیست و چهار ایل ترک اوغوز است
که با اسلام آوردن ترکان اوغوز و فتح خاورمیانه توسط سلسله سلجوقی
( نسب سلجوقیان به ایل قینیق که یکی از بیست و چهار ایل ترک اوغوز است می رسد)(1)
ایل بیات همراه با سلسله سلجوقی و دیگر ایلات ترک اوغوز به مرور از شرق رود جیحون
وارد خاورمیانه شدند بعدها ایل بیات به شعب مختلفی تقسیم و در
مناطق مختلفی پخش شدند
یکی از شعب ایل بیات که دارای جمعیت بسیار زیادی بود به منطقه شام
(شامل کشور سوریه امروزی و لبنان) رفتند
ایلات ترکی که به منطقه شام رفتند به شاملو-شاملی مشهور گشتند
این گروه از بیاتها به شاملو بیات / شاملی بیات / شامبیاتی هم مشهور شدند
از زمان سلجوقیان به قبایل ترکمانی که در میان حلب وانتب(عینتاب) قشلاق
و در میان سیواس و گرون گمرق ییلاق می کردند ترکمان شام (شاملو – شاملی) می گفتند
و در میان مردم ترک و منابع ترکی شاملو اطلاق می گردیدند در منابع رسمی مربوط
به دوران عثمانی ، جمعیت های ساکن در میان حلب و انتب(عینتاب) به اسم ترکمان های حلب ،
به قبایل زیادی مانند بیات ، اینانلو ، بیگدلی ، افشار و خدا بنده لو تقسیم شدند(2)
در زمان عثمانی آنان تابستان را در " اوزون یایلا "(اوزون یایلاق)
واقع در جنوب سیواس و زمستان را در نواحی بین حلب و غازی عینتاب میگذراندند(3)
(حلب شهر بزرگی در کشور سوریه امروزی است)
شامبیاتی ها در دو مرحله وارد ایران شدند
مرحله اول :
در سال 803 هجری قمری امیر تیمور گورکانی به سیواف لشکر کشید
پس از آن هم امیرتیمور گورکانی پیشروی به سوی سوریه ، ملطیه و بسنی وعینتاب کرد
همینطور لشکری را هم به اطراف حلب فرستاد(4)
گروه خیلی اندکی از بیات ها توسط امیرتیمور گورکانی به همراه قاجارها
و تعداد اندکی افشار از منطقه حلب به قره باغ آذربایجان آورده شدند(5)
که بعدا در ایل قاجار ادغام شده و به شامبیاتی قاجار مشهور گشتند(6)
مرحله دوم :
اما گروه عمده جمعیت شاملو بیات ها(شامبیاتی ها)
در بازه زمانی حکومت آغ قویونلو ها تا ابتدای صفویه وارد ایران شدند(7)
ابتدا بیات ها در نزدیکی ارومیه تا منطقه قره داغ(ارسباران) قشلاق و ییلاق میکردند
حضور دیگر ایلات شاملو که تعدادی از آنها هنوز در منطقه آذربایجان غربی زندگی می کنند
مانند ایل اینانلو و بیگدلی موید این است که نخستین یورد بزرگ و مشترک
شاملوها استان آذربایجان غربی امروزی بوده است
چنانکه امروزه تعدادی اندکی از ایل بیگدلی در ارومیه و اطراف آن ،
بخشی از ایل اینانلو در خوی و مرند(قشلاق) و قره داغ(ییلاق)
و بیات ها در 18 آبادی در ارومیه زندگی می کنند(8)
از میان این روستاها می توان به روستای بیات واقع در
دهستان باراندوزچای جنوبی اشاره کرد
همچنین تپه ای به اسم تپه بیات در بخش باراندوزچای قرار دارد
با جابجایی پایتخت به قزوین سلسله صفوی تصمیم گرفت به دلیل حملاتی
که ممکن بود از طرف غرب کشور به پایتخت صفویه شود
شاملوها را از منطقه آذربایجان غربی به فاصله نزدیکتری به پایتخت منتقل کند
ولی گروهایی از آنان را برای حفاظت از مرزهای غربی در آنجا باقی گذاشت
که بیات ها ، بیگدلی و اینانلوهایی که امروزه در منطقه آذربایجان غربی هستند
از همان شاملوهایی می باشند که برای حراست از مرزهای غربی کشور در آنجا ماندگار شدند
با انتقال پایتخت به قزوین ، زنجانرود و اطرافش(زنجان امروز) به ییلاق مشترک شاملوها
تبدیل شد
امروزه در استان زنجان ایلات بیات ، افشار ، بیگدلی ، خدابنده لو و اینانلو وجود دارد
که دقیقا همان ایلات شاملو در منطقه سوریه هستند زندگی می کنند
اما قشلاق ها به اینصورت تقسیم بندی شد که بیات ها به منطقه
منطقه کزاز و کرهرود ( اراک و غرب اراک امروزی) میرفتند
و دیگر شاملوها یعنی اینانلوها ، بیگدلی و خدابنده لوها برای قشلاق
به نقاط مختلف همدان میرفتند
اکثر جمعیت بیش از حد بیات ها قبل از شاه عباس اول صفوی در اطراف کزاز و کرهرود
(اراک و غرب اراک امروزی)
سکونت داشتند و جمعیت آنها از ده هزار چادر تشکیل میشد(9)
آنطور که فاروق سومر محقق بزرگ تاریخ و فرهنگ ترک در مورد آنها می نویسد :
شاه عباس همچون شاه طهماسب به شاملوها علاقه داشت و برای آنان اعتبار قایل بود(10)
در زمان شاه عباس اول صفوی شاملوها مقام اول را در دستگاه صفوی برخوردار بودند(11)
اسکندر بیگ در تاریخ عالم آرای عباسی برای شاملو ها لفظ طایفه جلیله
را به کار برده است که نشان دهنده جایگاه ارزشمند شاملوها در نزد پادشاهان صفوی است
ایل بیات در این فاصله زمانی( شاه طهماسب صفوی تا شاه عباس اول صفوی)
نقش مهمی برای حفاظت از سلسله صفوی ایفا کردند از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1_ جنگ با شاهزاده شورشی القاص میرزا :
هنگامی که القاص میرزا برادر شورشی شاه طهماسب با حمایت سلیمان قانونی پادشاه عثمانی
از عراق عرب تا قم پیش آمد ایل بیات به مقابله با القاص میرزا شتافتند.(12)
2_ دستگیری شاهزاده فراری و تثبیت پادشاهی شاه اسماعیل دوم صفوی
در زمان ایلخانی اویس بیگ بیات :
سلطان مصطفی میرزا پسر شاه طهماسب بودند. سلطان مصطفی میرزا که از دوستداران سلطنت برادر خود سلطان حیدر میرزا بود پس از قتل برادر به دست هواداران اسماعیل میرزا برادر دیگر خود به امیدنجات گریخت .
حاجی اویس بیگ بیات ایلخان ایل بیات او را بازداشت و پس از ورود شاه اسماعیل دوم (13)
به قزوین او را به حضور شاه رسانید (14)
3_ سرکوب قزلباش های یاغی در زمان شاه محمد خدابنده صفوی و پس گرفتن قزوین :
در سلطانیه زنجان ایل بیات با دوازده هزار جنگجو
جهت سرکوب قزلباش های یاغی که پایتخت صفویه یعنی
قزوین را اشغال کرده بودند به لشکر شاه محمدخدابنده صفوی ملحق شدند
و قزلباش های یاغی را سرکوب و قزوین را آزاد کردند
( این زمانی بود که ایل بیات در ییلاق خود در منطقه زنجانرود حضور داشتند)(15)
در اوایل سلطنت شاه عباس اول صفوی (۹۹۵ـ ۱۰۳۷) که حکومت قلمرو علیشکر ـ همدان ـ
به محمد باقر میرزا پسر خردسال شاه عباس تفویض شد اغورلو سلطان بیات ایلخان ایلبیات
از نواحی کزاز و کرهرود(بخشی از اراک امروزی وغرب آن) به نیابت از او به حکومت همدان رفت .
بروجرد مقر او برای اداره همدان ، کزاز و کرهرود و بروجرد بود .
بعد از فوت اغورلوسلطان بیات کلیه مناصب موروثی اغورلو سلطان را شاه عباس به برادر او شاهقلی سلطان بیات تفویض کرد.(16)
به این ترتیب ایلخانی ایل بیات به شاهقلی سلطان بیات منتقل شد
از این زمان گروهی از بیات برای حفاظت از بروجرد که مقر حکومت ایلخانان بیات بود
مجبور شدند از زندگی کوچ نشینی بین اراک(کزاز و کرهرود)- زنجان(زنجانرود)
دست بکشند و در بروجرد و اطراف آن ساکن شوند
که بیات های ساکن در بروجرد و روستاهای اطراف آن که امروزه در آن مناطق زندگی می کنند
از نسل آنان می باشند
لازم به ذکر است بعدا با تغییر حاکمیت همدان و بروجرد از بیات ها به دیگرحکام غیر بیات
کزاز و کرهرود(اراک امروزی و غرب آن) که محل قشلاق ایل بیات بود
مجددا مرکز ایلخانی ایل بیات شد
بعدا شاه عباس اول صفوی جمعیت های دیگری از ایل بیات را به جهت حکومت
به نقاط مختلف فرستاد
دلیل اصلی آن این است در زمانی که بعضی از ایلات قزلباش تمرد و سرکشی می کردند
ایل بیات در تمام این دوران ها مطیع و وفادار به سلطنت صفویه بودند
از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :
فرخ سلطان بیات :
او حاکم دربند و شابران شیروان (در کشور روسیه فعلی )
در زمان شاه عباس اول صفوی شد و فرماندهی
بیاتهای اعزامی به آن منطقه را در آن منطقه بر عهده داشته است(17)(18)
دربند امروزه در جنوب روسیه قرار دارد
یارعلی سلطان بیات :
در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم در قلعه بایزید شد(19)(20)
امروزه قلعه بایزید به شهر بایزید تبدیل گشته است و در کشور ترکیه قرار دارد
گداعلی سلطان بیات :
در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم منطقه ماکو شد
شاه عباس اول برای تثبیت جایگاه صفویان در منطقه سیصد خانوار از ایل بیات
را از اطراف کزاز و کرهرود(اراک و غرب آن) به این شهر کوچاند(21)
بدر سلطان بیات :
در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم در منطقه چخورسعد(ایروان در ارمنستان)شد(22)(23)
همچنین با انتقال پایتخت صفویه از قزوین به اصفهان
شاه عباس اول صفوی مجددا بخشی از ایل بیات را از کزاز و کرهرود راهی اصفهان کرد
و جهت حفاظت از شهر اصفهان در شمالغرب اصفهان یعنی مناطق گلپایگان ، چادگان و فریدن
و در جنوب غرب اصفهان یعنی سمیرم(معروف به بیات مستعلی بیگ) اسکان داد
بجز بیات ها جمعیت هایی از از دیگر ایلات شاملو برای حفاظت از شهر اصفهان
به مناطق غربی اصفهان فرستاده شدند از جمله ایل اینانلو و بیگدلی
بنیان شهر اراک به دوره قاجار و پادشاهی فتحعلیشاه قاجار می‌رسد. قصد فتحعلی شاه در دست گرفتن کنترل منطقه عراق عجم بود بنابراین قشونی به نام قشون عراق عجم به فرماندهی سپهدار یوسف خان گرجی تشکیل گردید.
فتحعلی شاه به یوسف خان گرجی دستور ایجاد شهر تازه تاسیسی داد که اراک امروزی است
در آن زمان در این ناحیه دوگروه از خوانین باقدرت ساکن بودند، خان‌های فراهان که در بخش فراهان کنونی ساکن بودند
و خان‌های کَزّازو کرهرود که بیات ها بودند بودند. هردو طایفه بعد از مطلع شدن از تصمیم احداث شهر جدید ،
سعی نمودند حکومت مرکزی را قانع کنند که شهر را در منطقه مسکونی آنها بنا نهد که هرکدام به دلایلی توفیق کسب نکردند.
در نهایت یوسف‌خان گرجی تصمیم می‌گیرد که شهر را در محل کنونی که آخرین نقطه قلمرو فراهانی‌ها
و اولین نقطه قلمرو کزاز و کرهرود که قشلاق تاریخی ایل بیات بود بنا نهد تا از بروز اختلاف و درگیری جلوگیری شود(26)
و خاندان ایلخانی بیات در شهر اراک ساکن شدند به این ترتیب با قطع ارتباط
خاندان ایلخانی بیات ها با ایل بیات به مرور زمان ایل بیات در نقاط
مختلف ییلاق و قشلاق بیات ها همچنین در طول مسیر یعنی اراک و اطرافش از جمله منطقه شازند، زنجان ،
نیمه شرقی و جنوبی استان همدان و منطقه بیجار در استان کردستان ساکن شدند
(گروهی از بیات ها نیز در اوایل قاجاریه برای اسکان راهی مناطقی مانند خمین و کمره خمین شدند
که امروزه در روستاهای مختلفی در این مناطق ساکن شدند و تمام ترکهای مناطق خمین
و کمره خمین از ایل بیات هستند)
بخشی از شهر زنجان امروزی نیز بر روی ییلاق تاریخی ایل بیات ساخته شده است
خاندان ایلخانی بیات در تاریخ شهر اراک نقش پررنگی داشته و دارند
و ابنیه های مهمی همچون دبیرستان تاریخی صمصامی اراک که از قدیمترین
مدارس ایران است ، بازارچه تاریخی سهام السلطان
و بیمارستان قدس در اراک را تاسیس کردند
به همین جهت خاندان ایلخانی بیات اراک را جزو خاندان های بنیانگذار شهر اراک می دانند
به این ترتیب بر اساس مدارک تاریخی ایلخانان ایل بیات در جغرافیای
اراک- زنجان بر حسب منابع تاریخی آنچنان که در بالا ذکر شد
در عهد صفویه افراد زیر بودند :
حاج اویس بیگ بیات : ایلخان ایل بیات در زمان شاه اسماعیل دوم صفوی
اغورلوسلطان بیات : ایلخان ایل بیات در زمان شاه عباس اول صفوی
شاهقلی سلطان بیات : ایلخان ایل بیات در زمان شاه عباس اول صفوی
از معروفترین افراد خاندان ایلخانی ایل بیات در دویست سال گذشته می توان
به افراد زیر اشاره کرد :
1_ علینقی خان بیات :
علینقی خان بیات ملقب به نظام لشکر و صمصام الملک یکی از بزرگترین
مالکان در منطقه اراک و از سرداران ناصرالدین شاه قاجار بود
2_ حاج عباسقلی خان بیات ملقب به سهم‌الملک ( ۱۲۳۵ - آذر ۱۳۰۶) نماینده اراک
در سومین دوره مجلس شورای ملی و فرزند علینقی خان بیات بود
3_ مرتضی قلی بیات :
مرتضی‌قلی بیات ملقب به سهام‌السلطان، (زاده ۱۲۶۹ اراک – درگذشته ۱۳۳۷ تهران)
نخست‌وزیر ایران و فرزند حاج عباسقلی خان بیات بود
4_ عزت‌الله خان بیات :
عزت الله خان بیات (۱۲۷۴ یا ۱۲۷۸ - ۱۳۶۸) از خوانین و مالکان اراک
و نماینده مجلس شورای ملی و فرزند حاج عباسقلی خان بیات بود
5_ مصطفی‌قلی خان صمصام‌الملک بیات :
مصطفی قلی خان بیات (۱۲۶۷ اراک – ۱۳۱۶ آلمان) ازسیاستمداران
و بنیانگذار کشاورزی نوین ایران
و مؤسس دانشکده کشاورزی کرج (که اکنون پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران خوانده می‌شود) بود.
او برای پیشگیری امراض دامی به تأسیس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی
و تربیت گروهی از دامپزشکان همت گماشت وی فرزندحاج عباسقلی خان بیات بود
6_ شیخ نصرت‌الله شیخ‌العراقین
شیخ نصرت الله شیخ العراقین بیات (زاده ۱۲۶۰ - درگذشته ۱۳۴۳ در تهران)
عالم دینی و نماینده تهران در مجلس شورای ملی بود
فرزند حاج عباسقلی خان بیات بود
لازم به ذکر است که کاخ عزت الله خان بیات در منطقه پنجعلی حصار قرار دارد
در واقع در منطقه بزرگ کزاز و کرهرود واقع شده است که
قشلاق تاریخی ایل بیات بوده است
نوشته محمدرضا احمدی
منابع :
1_ ایل اینانلو در گذرزمان جلد اول و دوم نوشته آقای خرم احسانی
2_(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی/ نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی/ ص 208)
3_(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی/ نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی/ص 59)
4_(اینانچ،2002،ص810_811)(شرف الدین علی یزدی،ج2،ص1034_1039،
1045_1048؛1087)
5_ (John Malcom, History of Persia, London ۱۸۲۹ ج۲، ص۶۶/
باکیخانف، عباسقلی، گلستان ارم، ج۱، ص۲۲۰، چاپ مهدی کریمی، تهران ۱۳۸۲ش/
محمد حسن اعتمادالسلطنه، مرآت‌البلدان، ج۱، ص۶۴،
چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران ۱۳۶۷ش)
6_ (شیبانی ، 37)(خورموجی ص 3)(قائم مقام ص 403-404)
7_(مقریزی، احمد، السلوک، ج۶، ص118-181-184-219-296-478،
به کوشش عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۹۹۷م.)
8_ (پاپلی، 114)
9_ ( نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 230)
10_ ( نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 209)
11_ (نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی
مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 214)
12_ ( عالم آرای شاه طهماسب ص ۱۰۹)
13_ (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵)
14_ (اسکندرمنشی ص ۱۴۳ منجم یزدی ص ۲۹ـ۳۰ حسینی استرآبادی ص ۵۵)
15_ کتاب دون ژوئن تالیف اروج بیک بیات ، ترجمه مسعود رجب نیا ، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،
تهران 1338، ص 232-233)
16_ (اسکندرمنشی ص ۳۵۲ـ۳۵۳ بدلیسی ص ۸۱ـ۸۲ تاریخ قزلباشان همانجا)
17_ (همو ، 3/1812)
18_(اسکندر بیگ ترکمان ص 1088/
نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)
19_(غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر،
چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۲ ش)
20_ (اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/
نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)
21_(اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/
نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)
22_(اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/
نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)
23_( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)
24_ (ملاجلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال(تهران : وحید ، 1366) ، ص 201)
25_ (مقاله بررسی یک سند مربوط به شهر چادگان در دوره شاه عباس اول صفوی ،
حکام بیات در خراسان
حکام بیات در خراسان
حکام بیات در منطقه خراسان :
1 بابا الیاس بیات :
بنا به نوشته افضل التواریخ،
در حدود سال 933ق/1527م بابا الیاس بیات حاکم نیشابور بوده است (1)
2_ محمود سلطان بیات :
محمود سلطان بیات فرزند بابا الیاس رییس ایل بیات در خراسان
در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم نیشابور، اسفراین و سبزوار بود
که درحمله عبدالمومن خان ازبک به خراسان کشته شد(2)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
3_ محمد سلطان بیات :
محمد سلطان بیات در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم نیشابور ، اسفراین و
سبزوار بود(3)
وی فرزند بابا الیاس بیات و برادر محمود سلطان بیات حاکم پیشین در آن مناطق بود
که بعد از مرگ برادرش محمود سلطان بیات به مقام او منصوب شد(4)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
4_ بیرام(بایرام) علی سلطان قره بیات :
بیرام(بایرام) علی سلطان قره بیات بعد از مرگ محمد سلطان بیات به سمت
حاکم نیشابور ، اسفراین و سبزوار منصوب گردید(5)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
5_ محمدرحیم خان بیات :
بعد از بیرام علی سلطان قره بیات حاکم نیشابورشد و از ایل بیات خراسان بود(6)
6_ فتح علی خان بیات :
فرزند محمدرحیم خان بیات حاکم نیشابور بود که بعد از پدرش حاکم نیشابور
در زمان شاه سلطان حسین صفوی و شاه طهماسب دوم صفوی شد (7)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
7_ حسن خان بیات :
حاکم نیشابور پس از فتح علی خان بیات شد(8)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
8_ عباس قلی قره بیات :
فرزند حسن خان بیات بود که بعد از پدرش
در انتهای دروان افشاریه حاکم نیشابور گردید
بعد از ایجاد پادشاهی در افغانستان احمد شاه درانی(ابدالی)
پادشاه افغانستان شهر نیشابور را تصرف کرد ولی عباس قلی قره بیات را
دوباره والی نیشابور کرد(9)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
9_ جعفر خان بیات :
جعفر خان بیات فرزند عباس قلی قره بیات بعد از پدرش والی نیشابور بود(10)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
10_ علیقلی خان بیات :
علیقلی خان بیات حاکم شهر نیشابور تا اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار است
او فرزند جعفرخان بیات حاکم نیشابور بود که بعد از پدرش حاکم نیشابور شد(11)
و از ایل بیات مستقر در خراسان بود
11_ امام وردی خان بیات :
در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به سمت حاکم نیشابور منصوب شد
او آخرین حاکم نیشابوراز ایل بیات مستقر در خراسان بود(12)
12_ محمدعلی سلطان بیات :
حاکم بند مبارکه مرو بود(13)
و از ایل بیات خراسان بود
به اضافه افرادی که از ایل بیات مستقر در منطقه خراسان بودند که به مقام حاکم
در خراسان نایل شدند و در بالا اسامی آنان ذکر شد
در زمان محمدشاه قاجار هم ملاعباس بیات ایروانی ملقب
به میرزا آقاسی به مقام صدراعظمی منصوب شد و
به این دلیل ایل بیات مستقر در ماکو دارای قدرت نظامی
و سیاسی زیادی شدند
(ماکو منطقه ای در استان آذربایجان غربی است)
که دو نفر از بیات های ماکو هم به خراسان اعزام شدند که شامل افراد زیر هستند :
13_ محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان :
در سال 1263 هجری قمری به خراسان اعزام و حاکم بجنورد شد(14)
رضاقلی خان هدایت حکومت محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان را
از بجنورد تا شیروان و خبوشان دانسته و او را
" سرتیپی ... متهور و دلیری متنمر " معرفی کرده است(15)
محمد تقی سپهر تدابیر محمدعلی خان بیات در نظم بخشی به بجنورد
و مناطق اطراف و ایستادگی ماکوییان در دفاع از این شهر را ستوده است(16)
محمد علی خان بیات در شهر بجنورد کشته شد
محمدعلی خان بیات جایگاه ویژه ای نزد محمد شاه قاجار داشت
و خبر " کشته شدن او به ملامت و رنجش خاطر خاقان غازی
(محمدشاه قاجار) بیفزود " (17)
او از ایل بیات مستقر در ماکو بود که به خراسان اعزام شده بود
14_ امام قلی خان بیات ماکویی :
فرماندهی ارگ شهر بجنورد پس از مرگ محمدعلی خان بیات ماکویی
بر عهده امامقلی خان بیات ماکویی بود (18)
او از ایل بیات مستقر در ماکو بود که به خراسان اعزام شده بود
نوشته محمدرضا احمدی
با تشکر از راهنمایی های پژوهشگر ارجمند جناب سالارخان بیات
این مطلب تقدیم میگردد به مرحوم محمد بیات مدیر گروه واتساپ ایل بیات
پی نویس :
1_ ( M. B. Dickson, op. cit., pp. 19, et 102, note l)
(فهرستی از امرای شورشی استاجلو/تاریخ پژوهان 1384شماره 3)
2_ (اسکندرمنشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴)(عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)
3_ ( اسکندربگ صفحه 1035 )
4_ (اسکندرمنشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴) (عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)
5_ (اسکندر بیگ ترکمان _تاریخ شاه صفی / ص 268) (عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)
6_
(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 107و116، مقاله درنگی در جنگی
مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان
بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)
7_ (یاته صفحات 84-86 )(مقاله گروه های قومی خراسان نوشته دکتر عقیل تقوی)
(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 107 و 116، مقاله درنگی در جنگی
مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان
بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)
8_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸
اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت
ص ۳۴۳ـ۳۴۴)
و (کتاب عالم آرای نادری ص 1018و کتاب مهاجران توران زمین ص 406)
9_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸
اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵
ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)
10_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸
اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵
ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)
11_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)
12_ (سپهر ج ۳ ص ۴۷ ۱۳۸)(گنج دانش _ جغرافیای تاریخی شهرهای ایران_ص863)
13_ (عالم آرای نادری ص 128_ 392 _ 483 و مهاجران توران زمین ص 403 _ 405)
14_ (اعتماد السلطنه ، 1367 ب ، 1 / 946 ؛ جهانگیر میرزا 1384 : 296)
15_ (هدایت 1380 : 8363/10)
16_ (سپهر ، 1390 : 884/2 ، 886)
17_ (هدایت 1373 : 460)
18_ (افتخاری بیات 1381 : 28)