ایل بیات و معنی بایات

ایل بیات و معنی بایات

ایل بیات یکی از ایلات ترک اوغوز است که نام آن در کتاب دیوان لغات الترک

نوشته محمود کاشغری که منبعی تاریخی برای تاریخ ترکهای آسیای میانه و ترکهای اوغوز

می باشد به عنوان یکی از طوایف ترک اوغوز آمده است همچنین معنی کلمه

بیات که به صورت " بایات " هم ذکر شده است به معنی با دولت و پرنعمت است

متنی که گذاشته شده است از سایت دانشنامه جهان اسلام است

که اطلاعات خوبی ارائه داده است

گویا نویسنده آن آقای علی پورصفر قصابی نژاد می باشد

بیات قبیله ترک از قبایل بیست و دوگانه اغز یاغز پراکنده در

ایران افغانستان ترکمنستان ازبکستان جمهوری آذربایجان ارمنستان ترکیه سوریه و عراق .

کلمه بیات که به صورت بایات هم ضبط شده به معنای با دولت و پرنعمت است . اصل این

قبیله در نسبنامه‌های افسانه‌ای ترکان به «بایآت » پسر دوم گون خان پسر اغوزخان

می‌رسد

به سبب انتساب ترکان خاتون مادر سلطان محمد خوارزمشاه و انتساب مادر ازلغ

(اوزلاغ)شاه ولیعهد سلطان محمد به طایفه بیات امرای این طایفه در دربار

خوارزمشاه صاحب نفوذ و قدرت شدند  مجتبی مینوی در تعلیقات خود بر سیرت

جلال الدین مینکبرنی (ص ۳۲۹ـ۳۳۰) تنها به طرح این سؤال قناعت کرده که آیا

ارتباطی بین بیات و بیاووت هست یا نه . بعضی از پژوهشگران در سالهای اخیر

تصریح کرده اند که «بایاوت »ها نه از قبایل مغول که همان بیاتهای ترک اند

(قفس اوغلی ص ۱۶۵ پانویس ۲۱) تاریخ ورود قبیله بیات به فلات قاره ایران

چندان روشن نیست اما از برخی منابع تاریخی برمی آید

که این مردم ظاهرا در اوایل قرن پنجم و مقارن حملات غزان و سلجوقیان در فلات

ایران پراکنده شده و در مسیر کوچ نظامی خود تا صحرای شام و سواحل مدیترانه

پیش رفته اند. در این پیشرویهای پرماجرا گروههایی از این قبیله بتدریج در بعضی

نواحی خراسان بزرگ عراق عجم کردستان و لرستان استقرار یافتند. چنانکه خبر

انتصاب امیرسنقر بیاتی (مقتول ۵۱۱) به نیابت حکومت بصره از جانب امیر آق سنقر

بخاری اقطاع دار این ولایت از سابقه دراز حضور بیاتها در ایران و عراق عرب حکایت

می‌کند (ابن خلدون ج ۴ ص ۹۳). استقرار قبیله بیات در بعضی نواحی غربی ایران

پس از چندی به تشکیل دولت محلی کوچکی در اراضی میان لرستان کوچک و عراق

عرب انجامید اما خصومت حاکمان بیات و اتابکان لر سرانجام به انقراض حکومت بیات

منجر شد و اتابک شجاع الدین خورشید شاه حاکم لرستان که از دست اندازیهای

مکرر ترکان بیات به متصرفات خویش خشمگین بود بر سر آنان تاخت . در نتیجه

آخرین حاکم بیات هزیمت یافت و قلمرو او که به ولایت بیات مشهور بود به تصرف

سپاه خورشیدشاه درآمد (حمدالله مستوفی ۱۳۶۲ش الف ص ۵۵۳ معین الدین

نطنزی ص ۵۴ ـ ۵۵ بدلیسی ص ۶۰). نام ولایت بیات در قرون بعد نیز در منابع دیده

می‌شود. عطاملک جوینی در نیمه دوم قرن هفتم در گزارش کوتاهی راجع به

اشتغالات دیوانی خود در تاریخ جهانگشای از برانداختن باجهای قدیم بلاد تستر و

بیات سخن گفته است (ج ۱ ص ۲۵). نام ولایت بیات در اواخر قرن هشتم در ردیف

نامهای ولایات معتبری چون بغداد عراق عرب خوزستان و لرستان قرار گرفت (شمس

منشی ج ۲ ص ۱۷۰ـ۱۷۱). در قرون بعد نام این ولایت بر حوزه محدودی اطلاق

می‌شد که مشهورترین ناحیه آن قلعه بیات بر سر راه دزفول و عراق عرب بود (نویدی

ص ۱۰۱). نادرشاه هنگامی که از عراق عرب به سوی خوزستان می‌رفت تا شورش

محمدخان بلوچ را سرکوب کند بر سر راه خود در این قلعه توقف کرد (استرآبادی ص

۲۲۳). ویرانه این قلعه امروزه در کشور عراق برجاست (لسترنج ص ۶۹ـ۷۰).

مشیرالدوله تبریزی (متوفی ۱۲۷۹) در شرح مأموریتش برای تشخیص و تعیین

مرزهای ایران و عثمانی «قریه بیات » را از توابع پشتکوه لرستان دانسته و از

پراکندگی بیاتها در توابع شوشتر و دزفول خبر داده است (ص ۱۰۲).

میدان فعالیت سیاسی طوایف بیات در تاریخ ایران محدود به پشتکوه لرستان نبود

گروههایی از اینان در جنگهای شیخ ابواسحاق اینجو (متوفی ۷۵۸) و امیر مبارزالدین

محمد مظفری (ح ۷۰۰ـ ۷۶۵) شرکت داشتند (وزیری کرمانی ص ۳۸۴ـ۳۸۵). در

حکومت زندیه نیز بیاتها صاحب نفوذ بودند و مهر علی خان بیات اسلاملو از جمله

بزرگان شیراز در زمان کریم خان زند و علی مرادخان زند بود (غفاری کاشانی ص ۱۶۵

۱۸۸ ۱۹۱ ۴۷۶). بیاتهای شیراز که تا اوایل قرن چهاردهم در یکی از گذرهای محله

اسحاق بیگ به خریدوفروش اسب اشتغال داشتند(فسائی ج ۲ ص ۹۱۹).

جمعی از بیاتها که در پایان مهاجرت طولانی خود به آناطولی و شام رسیده بودند در

اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم به قره عثمان فرمانروای آق قوینلوها پیوستند و

ظاهرا در جنگ وی با امیر چکم والی شام شرکت کردند (طهرانی ص ۶۰ ۶۴ ۶۵

روملو ج ۱۱ ص ۲۷ـ۳۰). پس از انقراض سلسله آق قوینلو بسیاری از طوایف تشکیل

دهنده آن اتحادیه از جمله طایفه بیات به دولت صفوی پیوستند ( تاریخ قزلباشان ص

۸ ۲۱ـ۲۹ هینتس ص ۹۶). احتمالا بسیاری از طوایف خاک آناطولی را ترک گفته و به

ایران آمده اند اما آثار آنان هنوز در بعضی روستاهای آناطولی و شام برقرار است (

ایرانیکا ذیل ماده ). این گروه از طوایف بیات را بعدها قره بیات نامیدند تا از بیاتهایی

که از قبل در ایران می زیستند متمایز شوند. بر همین اساس طوایف بیات ایران را آق

بیات یا بیات مطلق می خواندند (قائم مقام ص ۴۰۳ـ۴۰۴). ظاهرا تیره شام بیاتی از

تیره‌های تشکیل دهنده ایل قاجار (خورموجی ص ۳) و از بیاتهای شام یا قره بیاتها

بوده که پس از استقرار در آذربایجان به طوایف قاجار پیوسته است . بزرگان این طایفه

از جمله امرای دربار فتحعلی شاه به شمار می‌آمدند (قائم مقام همانجا).

پیش از تشکیل دولت صفویه چندین طایفه چادرنشین ترک و مغول در دشتهای

قزوین و ری و شهریار به سر می‌بردند (فریومدی ص ۳۴۴ اولیاءالله ص ۱۹۲ـ۱۹۴

مرعشی ص ۴۴). هر چند نام طوایف بیات در منابع اخیر نیامده است اما به نظر

می‌رسد که این طوایف پیش از دولت صفوی در قسمتهایی از لرستان و عراق عجم

سکونت داشته اند. این احتمال از آنجا تقویت می‌شود که شاه اسماعیل اول (حک :

۹۰۵ـ۹۳۰) در همان سالهای نخست سلطنت خود پس از آنکه آذربایجان و شیروان را

از تصرف دولت عثمانی خارج کرد و آن نواحی را تحت حکومت خود درآورد جمعی از

این طوایف را از عراق ] عجم [ به شابران و دربند تبعید کرد (باکیخانوف ص ۹۳).

بعدها بزرگان این طوایف با دربار روسیه پیوند یافتند و در جلب حمایت روسها

کوشیدند (همان ص ۱۶۵)

روء سا ی طوایف بیات عراق عجم که ظاهرا بزرگترین گروه از طوایف بیات مطلق یا

آق بیات به شمار می‌آمدند در سالهای سلطنت شاه طهماسب اول (۹۳۰ـ۹۸۴) از

جمله بزرگان دولت صفوی محسوب می‌شدند. سلیمان بیگ و برادرش حسن بیگ

یوزباشی قورچیان بیات پیش از اینکه به سبب رفاقت با اسماعیل میرزا پسر شاه

طهماسب اول مغضوب شوند از امرای بزرگ و مقرب شاه صفوی بودند (نویدی ص

۱۱۱ تاریخ قزلباشان ص ۲۴). حتی صدماتی که شاه صفوی بر این طوایف وارد آورد

مانع از اطاعت و خدمتگزاری آنان نشد. هنگامی که القاص میرزا برادر شورشی شاه

طهماسب با حمایت سلیمان قانونی پادشاه عثمانی از عراق عرب تا قم پیش آمد

جمعی از طوایف بیات عراق عجم که در حدود قم می زیستند به مقابله با القاص

میرزا شتافتند. جنگجویان این طایفه در جنگ مغلوب و به دستور القاص میرزا کلیه

اسرای طایفه بیات اعدام شدند ( عالم آرای شاه طهماسب ص ۱۰۹). طوایف بیات

عراق عجم همچنین مدتی در ملازمت و خدمتگزاری سلطان مصطفی میرزا پسر

شاه طهماسب بودند. سلطان مصطفی میرزا که از دوستداران سلطنت برادر خود

سلطان حیدر میرزا بود پس از قتل برادر به دست هواداران اسماعیل میرزا برادر دیگر

خود به امیدنجات به میان طایفه بیات گریخت . حاجی اویس بیگ بیات حاکم طایفه

که در ظاهر پذیرای شاهزاده متواری شده بود بازداشت محترمانه او را به قزوین

اطلاع داد و پس از ورود شاه اسماعیل دوم (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵) به قزوین او را به

حضور شاه رسانید (اسکندرمنشی ص ۱۴۳ منجم یزدی ص ۲۹ـ۳۰ حسینی

استرآبادی ص ۵۵). در اوایل سلطنت شاه عباس اول (۹۹۵ـ ۱۰۳۷) که حکومت

قلمرو علیشکر ـ همدان ـ به محمد باقر میرزا پسر خردسال شاه عباس تفویض شد

اغورلو سلطان بیات حاکم طایفه بیات و نواحی کزاز و کرهرود به نیابت از او به

حکومت همدان رفت . اما شاهوردی خان لر حاکم لرستان کوچک که از مدتها قبل

قصد تصرف بعضی مناطق تابعه همدان را داشت قلت یاران اغورلوسلطان را مغتنم

شمرد و به بروجرد مقر او حمله برد. در این جنگ اغورلو سلطان کشته شد و

لشکریان بیات متفرق شدند. تا اینکه شاه عباس خود به جنگ شاهوردی خان رفت و

پس از شکست دادن او متوجه ایل بیات شد و کلیه مناصب موروثی اغورلو سلطان را

به برادر او شاهقلی سلطان بیات تفویض کرد. وی که از تأخیر ایل بیات در امداد به

اغورلو سلطان خشمگین بود به خواهش شاهقلی سلطان از مجازات ایل بیات

درگذشت و پس از دریافت سه هزار تومان پول و سه هزار کره اسب بیاتی نژاد که

همواره مورد توجه قزلباشان بود به قزوین بازگشت (اسکندرمنشی ص ۳۵۲ـ

۳۵۳ بدلیسی ص ۸۱ـ۸۲ تاریخ قزلباشان همانجا).

گروهی از طوایف بیات دو قرن بعد به آقامحمدخان قاجار (حک : ۱۲۱۰ـ۱۲۱۱)

پیوستند و سرانشان در زمره بزرگان دربار قاجار درآمدند (سپهر ص ۲۶ وکیلی

طباطبائی تبریزی ص ۳۷۳). یکی از مشهورترین بزرگان این طایفه که در عهد

ناصرالدین شاه (۱۲۶۴ـ۱۳۱۳) می زیست علینقی خان بیات ملقب به نظام لشکر و

صمصام الملک است که از مالکان بزرگ ایران و سرکرده یکی از افواج نظامی آن

روزگار بود. فرزندانش به نامهای ذوالفقارخان (صمصام الملک ) و عباسقلی خان

(سهم الملک ) همانند پدرشان از بزرگان آن سامان به شمار می‌آمدند

(اعتمادالسلطنه ۱۳۶۷ ش ج ۲ ص ۱۶۱۵ وکیلی طباطبائی تبریزی ص ۳۸۸ ۴۵۳).

مرتضی قلی خان بیات * ملقب به سهام السلطان که بارها به وکالت مجلس

شورای ملی و یکی دو بار به وزارت و صدارت رسید پسر عباسقلی خان است

(بامداد ج ۴ ص ۶۹). امروزه تمامی طوایف بیات عراق عجم در محال کزاز و کرهرود و

بعضی دیگر از روستاهای اراک سکونت دارند و به زراعت و دامداری روزگار می‌گذرانند

(وکیلی طباطبائی تبریزی ص ۳۸۸). گروهی دیگر از طوایف بیات که در ماکو به سر

می‌برند از اواخر سلطنت شاه عباس اول در این سامان استقرار یافته اند

(اسکندرمنشی ص ۷۹۳ فرامین فارسی ماتناداران ج ۲ ص ۵۰۷) و یا اینکه در اوایل

سلطنت شاه عباس دوم (۱۰۵۲ـ۱۰۷۷) از ایروان به ماکو آمده اند. ریاست این مردم

با مصطفی بیگ بیات جد حکام موروثی ماکو بود (نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸).

فرزندزادگان مصطفی بیگ در سلطنت قاجاریه و بویژه در صدارت حاج میرزا آقاسی

(متوفی ۱۲۶۵) که خود از اعضای طایفه بیات ایروان بود حکومت چندین ناحیه از ایران

را در دست گرفتند ( رجوع کنید به همان ص ۱۶ـ ۱۸). شاه عباس دوم در اواخ

ر سلطنت گروههایی از طوایف ترک بیات منطقه قره باغ را به همراه طوایف دیگر به

گرجستان انتقال داد. اینان اغلب در اطراف قلعه‌های اسلام آباد و شاه آباد و نصرت

آباد که خود بنا کرده بودند اسکان یافتند. خصومت مذهبی و ستیزه جویی ترکان

مهاجر سرانجام سبب جنگ میان آنان و گرجیان شد که در پی آن جمع کثیری از

مهاجران ترک به قتل رسیدند (وحید قزوینی ص ۲۸۸ـ۲۸۹).

گروهی دیگر از طوایف بیات در کردستان عراق عرب سکونت داشتند که شاه

طهماسب دوم (حک : ۱۱۳۵ـ ۱۱۴۵) بسیاری از آنان را به حوالی تهران و ساوجبلاغ

کرج تبعید کرد (حکیم ص ۷۵۷). در ۱۱۴۴ نیز نادرشاه که هنوز وکیل السلطنه شاه

طهماسب دوم بود پس از اینکه کرکوک را به تصرف در آورد گروهی دیگر از این مردم

را به خراسان تبعید کرد. اینان به روایتی به هرات رفتند و به روایت دیگر به طوایف

بیات نیشابور پیوستند (استرآبادی ص ۱۹۳ مروی ج ۱ ص ۲۵۴). طوایف بیات منطقه

کرکوک در اوایل قرن حاضر مشتمل بر هفت طایفه بودند که در بیست و چند روستا

نزدیک جبل حمرین و قره تپه به سر می‌بردند (ادموندز ص ۳۰۳). نادرشاه همچنین

در دوره سلطنت خود گروههایی از طوایف بیات و افشار و جوانشیر و شاهسون و

بختیاری را به افغانستان تبعید کرد. اغلب اینان که در کابل اسکان یافتند با عنوان

عمومی قزلباش نامیده می‌شدند. بزرگان این مردم تا سالهای سلطنت امیر

عبدالرحمان خان عهده دار بعضی مناصب و مقامات مهم اداری و لشکری افغانستان

بودند (فیض محمد ص ۱۴۳ـ۱۴۴). محله قزلباش کابل یادگاری از همین مردم است .

 گروه دیگر از طوایف بیات ایران که قدمت و سابقه حضور آنان در ایران به قبل از قرن

دهم می‌رسد طوایف بیات نیشابورند که به قره بیات شهرت داشتند. وجه تسمیه

قره بیاتها و تاریخ دقیق ورود آنها به خراسان روشن نیست . تشابه عنوان این طوایف

با قره بیاتهای شامی این گمان را تقویت می‌کند که اینان احتمالا شعبه‌ای از قره

بیاتهای شام بوده اند که پیش از قرن دهم به خراسان مهاجرت کرده اند. اما دلیل

روشنی برصحت این مدعا در دست نیست تنها احتمال قابل اعتنا اخبار مهاجرت

اجباری قره تاتارهای آناطولی است که در آغاز قرن نهم به دستور تیمور لنگ به

سوی خراسان و ترکستان حرکت کرده بودند. گروههایی از این مردم هنگام مهاجرت

از صفوف مهاجران گریختند و در گوشه و کنار مسیر مهاجرت پنهان شدند. اگر چه

درباره تاریخ ورود این طوایف به خراسان خبری در دست نیست اما از آنجا که اسکندر

منشی این طوایف را در شمار طوایف جغتایی آورده است (ص ۷۹۴) می‌توان گمان

کرد که اینان نیز همانند گرایلیها و جلایرها و جمشیدیها پس از حملات مغولان به

خراسان آمده باشند. شهرت و اعتبار این طایفه از سالهای آخر قرن دهم و مقارن

اوایل سلطنت شاه عباس آغاز شد و تا اوایل قرن سیزدهم ادامه یافت . در سال

۱۰۰۰ قره بیاتها که از دو سه سال قبل پیشرویهای ازبکان را متوقف کرده و مانع

سقوط تعدادی از شهرهای خراسان شده بودند سرانجام تسلیم قوای عبدالمؤمن

خان ازبک شدند و بسیاری از بزرگانشان از جمله محمود سلطان پسر باباالیاس به

قتل رسیدند اما سال بعد صفویان نواحی اشغالی خراسان را از دست ازبکان خارج

ساختند. شاه عباس در ازای خدمات قره بیاتها املاک بزرگان بیات نیشابور را از جمیع

مالیاتها معاف کرد و محمد سلطان پسر دیگر بابا الیاس را به حکومت اسفراین

گماشت . حکومت اولاد باباالیاس به نیشابور هم کشیده شد و تا پایان سلطنت شاه

عباس اول ادامه یافت (همان ص ۳۳۳ ۳۳۷ـ۳۳۹ ۷۹۴). طوایف بیات نیشابور در

سالهای قدرت نمایی و سلطنت نادرشاه افشار (۱۱۴۸ـ۱۱۶۰) در اغلب جنگهای او

شرکت داشتند و حکومت موروثی خوانین بیات بر نیشابور که تا اواسط سلطنت

فتحعلی شاه (۱۲۱۲ـ ۱۲۵۰) ادامه یافت در همین سالها شکل گرفت (مروی ج ۱ ص

۸۱ ۱۰۹ ج ۳ ص ۹۶۱ ۱۱۳۴). پس از قتل نادرشاه بعضی از رؤسای طوایف قره بیات

نیشابور با استفاده از فرصت به دست آمده به قدرت نمایی پرداختند و به مقامات و

مناصب عالی اداری و لشکری دست یافتند از جمله آنان صالح خان بیات بود که در

۱۱۶۰ از سوی عادلشاه افشار به حکومت فارس منصوب شده بود. وی تا ۱۱۶۸ که

به دست شیخعلی خان زند کشته شد به همراه هاشم خان بیات سرکرده فوج بیات

شیراز و حاکم فارس تا استقرار قطعی دولت کریم خان زند از جمله عوامل اصلی

بحران و ناآرامی اوضاع و احوال فارس بود (مرعشی صفوی ص ۱۲۱ کلانتر ص ۴۸

فسائی ج ۱ ص ۵۸۳ ـ۵۹۶). در سلطنت کوتاه مدت سید محمد صفوی متولی آستان

قدس رضوی طایفه قره بیات نیشابور متحد او بود و صالح خان بیات با حفظ سمت

عهده دار قورچی باشیگری و حاجی سیف الدین خان بیات نایب او بود (مرعشی

صفوی ص ۱۳۱). این طایفه در دفع حملات احمدخان ابدالی پادشاه افغانستان به

نیشابور کوشید اما سرانجام در ۱۱۶۴ احمدخان بر نیشابور دست یافت و گروهی از

طوایف بیات را به غزنه تبعید کرد (غبار ص ۳۶۳). بازماندگان این مردم دست کم تا

سالهای پایانی سده سیزدهم در آن نواحی به سر می‌بردند (ریاضی ص ۶۷ ۱۳۹).

حکومت منطقه نیشابور در طول سلطنت شاهرخ افشار و آقامحمدخان و فتحعلی

شاه قاجار در اختیار اولاد حسن خان بیات سردار معروف نادرشاه بود. عباسقلی خان

بیات مختاری پسر حسن خان و جعفرخان پسر عباسقلی خان و علیقلی خان

پسرجعفرخان تا اوایل سلطنت فتحعلی شاه به ترتیب حاکم نیشابور بودند. پس از

شکست شورش علیقلی خان بیات و استقرار قدرت فتحعلی شاه در خراسان

حکومت نیشابور از دست این خاندان خارج شد و پس از آن نفوذ و قدرت طایفه بیات

نیشابور رو به کاستی نهاد و بتدریج از صحنه سیاسی و نظامی خراسان حذف شد.

طوایف بیات نیشابور در قرنهای دوازدهم سیزدهم و چهاردهم بتدریج در روستاهای

بلوک سرولایت و خرو اسکان یافتند و به زراعت و دامداری مشغول شدند (گلستانه

ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه

۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص

۳۴۳ـ۳۴۴). یکی از آخرین قدرت نماییهای بزرگان بیات نیشابور شورش امام وردی

خان بیات و پسرانش بود. وی که در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه به حکومت نیشابور

منصوب شده بود به حسن خان سالار بار پیوست و در جنگهای او با قوای دولتی

شرکت جست . پس از پیروزیهای سلطان مراد میرزا حسام السلطنه بر قوای حسن

خان سالار بار امام وردی خان از حسن خان جدا شد و شهر نیشابور را تسلیم

حسام السلطنه کرد. وی در ۱۲۶۷ بر حاکم شهر یاغی شد و به اتفاق پسرانش در

قلعه‌های حسین آباد و توزنده جان متحصن گردید اما شورش وی در هم شکست و

قلاع حسین آباد و توزنده جان ویران شد (سپهر ج ۳ ص ۴۷ ۱۳۸).

 تا همین اواخر چندین تیره و طایفه چادرنشین بیات در میان ایلات شاهسون و

قشقایی و همچنین در میان ترکمنهای شمال ایران به سر می‌بردند (فیلد ص  256

۲۶۴ کیهان ج ۳ ص ۸۰ ۳۷۶ پیمان ص ۲۲۱ ۲۲۴ ۲۳۳ کتابچه نفوس استرآباد ص

۲۳۸). غیر از این مردم هزاران خاندان شهری و روستایی دیگر در زنجان و تهران و

همدان و تویسر کان (قلعه آقابیک) بنام آقابیک بزرگ قبیله بیات که از باز ماندگا ن وبزر

گا نشان بنام محمد جعفر  و  محمد صادق وحاجی آقا(قباد)که همگی دوستداراهل

بیت (ع)حامی مستضعفان وستیز با ستمگران وعمران وآبادی منطقه ازجمله مبتکران

صنعت رنگ رزی و اهل علم دانش و امین مردمان منطقه وگره گشا درمرکز شهر ان

زمان بنام (رودآوردرغرب حیقوی نبی  وتعدادی دیگر در  تهران  وکرج و شیراز و زرند و

کرمان و مشهد و نیشابور و زنجان و اراک و نهاوند وکنگاورو دیگر شهرهای ایران به

سر می‌برند که با عنوان خانوادگی بیات شناخته می‌شوند.

منبع :

http://rch.ac.ir/article/Details/12540

صاحب منصبان قوم بیات

 
صاحب منصبان قوم بیات

در این مطلب به معرفی افرادی از قوم بیات خواهیم پرداخت که در

سلسله های صفویه تا قاجار دارای مقامات کشوری و لشکری بوده اند

سلسله صفویه :

لازم است بدانید قزلباش و شاهسون فقط یک عنوان نظامی

در عصر صفوی است

و معنای قومیت را نمی دهند متاسفانه به اشتباه در کشور افغانستان

قزلباش را به عنوان قومیت در نظر می گیرند

در صورتی که از نظر تاریخی در بین ترکها قومیت قزلباش نداشته و نداریم

1_ عزیز آقا بوزچه لو بیات :

عزیز آقا از فرماندهان شاه اسماعیل اول صفوی بود که بعد از شکست

شیبیک خان ازبک و کشته شدن او در جنگ سر او را بریده و به شاه اسماعیل

هدیه می دهد نقل است که شاه اسماعیل اول صفوی با گفتن جمله

" بو چوخ بهادور " از این هدیه ابراز خوشحالی کرده بعد از این واقعه

به لقب " آدی بهادور " مشهور می گردد و شاه اسماعیل منطقه شمال فراهان

یعنی جنوب کهستان درگزین که امروزه شهر کمیجان می باشد را به

عنوان تیول به او و طایفه بوزچلو می بخشد لازم به ذکر است

منطقه کمیجان تا پیش از این به عنوان بلوک بوزچه لو شناحته می شد

(اسکندر منشی/ج1/ص33)

لازم به ذکر است طایفه بوزچه لو یکی از طوایف قوم ترک بیات است

که در دفاتر مالیاتی مربوط به دوره عثمانی به عنوان اولین طایفه از

بیست طایفه قوم بیات که ساکن در سرزمین های امپراتوری عثمانی بوده اند

از آن نام برده شده است بعد از ورود آن ها به ایران دوره آغ قویونلو ها

و یخصوص صفویه تحت عنوان ایل بوزچه لو شناخته شده اند
برخی از امرای خاندان بوزچه لو با قدرت گیری

اوزون حسن به آغ قویونلوها پیوستند(طهرانی 1978:148)

صحیح این است که از آن ها تحت عنوان " بوزچه لو بیات " نام برده شود

(مقاله بررسی نقش ایل بزچلو در عصر صفویه

علی ابوالقاسمی/تاریخنامه خوارزمی/شماره بیستم/ زمستان 1396)

(سومر 329_1390:328)

2_ سلیمان بیگ بیات :

از بزرگان دولت صفویه و امرای ارتش صفوی در زمان شاه طهماسب اول بود

(نویدی ص 111 تاریخ قزلباشان ص 24)

3- حسن بیگ بیات یوزباشی :

برادر سلیمان بیگ بیات و از سرداران

دولت صفویه در زمان شاه طهماسب اول بود
(نویدی ص 111 تاریخ قزلباشان ص 24)

4_ امیرشاه بیگ بیات :

از سرداران ارتش صفوی در زمان شاه طهماسب اول صفوی 

و از بزرگان بیات ها بود

(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی/ نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی/ص 130)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

5_ سیف بیگ بیات :

از سرداران ارتش صفوی در زمان شاه طهماسب اول صفوی 

و از بزرگان بیات ها بود

(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی/ نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی/ص 130)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

6_ حاج اویس بیگ بیات :

از سرداران ارتش صفوی در زمان شاه طهماسب اول صفوی 

و از بزرگان بیات ها بود

(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی/ نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی/ص 130)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

7_ علی سلطان بیات :

از سرداران و حکام صفویه در زمان شاه طهماسب اول صفوی 

و از بزرگان بیات ها بود

(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی/ نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی/ص 130)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

8ـ سلطان علی بیگ بیات :
از فرماندهان ارتش صفوی و سرداران شاه محمدخدابنده از

سلاطین صفوی بود که در جنگ با عثمانی در سال 993 هجری قمری کشته شد

(کتاب دون ژوئن ، تالیف اروج بیک بیات ، ترجمه مسعود رجب نیا ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،

تهران 1338 ، صفحه 209 ، 218 ، 225 ، 226 )

9ـ حسینعلی بیگ بیات :

برادر سلطان علی بیگ و از امرای شاهسون و نخستین سفیر شاه عباس اول صفوی به اروپا بود

تصویر بالا متعلق به حسینعلی بیگ بیات است که در جریان

سفرش به اروپا از او در شهر پراگ به سال 1601 میلادی

کشیده شده است

( او در این نقاشی ملبس به لباس بزرگان دربار صفویه است )

(اروج‌بیگ، ص 268ـ269؛ فلسفی، ج 4، ص 1475ـ1477)

10ـ اروج بیگ بیات :
از اعضای گروه اعزامی شاه عباس اول به اروپا بود وی فرزند

سلطان علی بیگ بیات می باشد

همچنین از فرماندهان شاهسون شاه عباس اول درجنگ با ازبکان بود

(کتاب  اثر اروج بیگ بیات  Relaciones

اروج‌بیگ‌بن‌سلطان‌علی‌بیگ، دون ژوان ایرانی، ترجمه مسعود رجب‌نیا)

11_ علیقلی بیگ بیات :

از فرماندهان شاهسون شاه عباس اول درجنگ با ازبکان

و از اعضای گروه اعزامی توسط شاه عباس اول صفوی به اروپا بود
(رجوع کنید به اروج‌بیگ، ص326ـ340؛ فلسفی، ج4، ص1484)

12_ محمود سلطان بیات :

محمودسلطان بیات از فرماندهان  شاهسون شاه عباس اول بود که درحمله

عبدالمومن خان ازبک به خراسان کشته شد

در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم شاهسون اسفراین  ، 

سبزوار و نیشابور بود
(اسکندر منشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴)

13_ محمد سلطان بیات :

محمد سلطان بیات در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم شاهسون اسفراین  ، 

سبزوار و نیشابور بود ( اسکندربگ صفحه 1035 )

وی فرزند بابا الیاس بیات و برادر محمود سلطان بیات از

بزرگان بیات های خراسان بود
(اسکندر منشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴)

14_ اغورلو سلطان بیات :

از سرداران شاهسون شاه عباس اول صفوی و حاکم  شاهسون کزاز و کرهرود(اراک) بود

ایشان همچنین حکومت منطقه بروجرد و لرستان را نیز بر عهده

داشته است ( به نقل از تاریخ مسعودی  و تاریخ سردار اسعد )

در آخرین منصب حکومتی از طرف شاه عباس اول به سمت حاکم

همدان منصوب شد و با حمله شاهوردی خان لر به مقر حکومت

اوغورلو سلطان او کشته شد و شاه عباس اول شخصا برای انتقام

همراه با سپاهش راهی لرستان شد و سپاه شاهوردی خان لر را

نابود و او را کشت
(اسکندرمنشی ص ۳۵۲ـ۳۵۳ بدلیسی ص ۸۱ـ۸۲ تاریخ قزلباشان همانجا)

15_ شاهقلی سلطان بیات :

برادر اغورلو سلطان بیات بود که بعد از مرگ برادرش

شاه عباس اول صفوی تمام مناصب موروثی برادرش را به او تفویض کرد

و بجای او حاکم شاهسون مناطق تحت حاکمیت برادرش شد
(اسکندرمنشی ص ۳۵۲ـ۳۵۳ بدلیسی ص ۸۱ـ۸۲ تاریخ قزلباشان همانجا)

16_ طهماسب قلی سلطان بیات :

پسر محمد سلطان بیات است و در روزگار شاه عباس حاکم شاهسون شوشتر ،

دزفول و خوزستان بود (همو ، 3/1809)(اسکندر بیگ ترکمان)

17_ محمد بیک بیات :

از فرماندهان قزلباش صفوی و فرمانده قشون بیات ها

در منطقه قندهار بوده است (سال1002  هجری قمری)

همچنین سمت للگی ( سرپرستی ) مظفر حسین میرزا

پسر سلطان حسین میرزا برادرزاده شاه طهماسب را نیز

بر عهده داشته است (همو ، 2/755-764)

لازم به ذکر است للگی عنوان شغلی در دربار صفوی

بوده است که به سرپرستان شاهزادگان صفوی

گفته می شده است آنها وکیل شاهزادگان نابالغ بودند

مقام للگی همیشه در اختیار قزلباشان بوده است و

نسبت به آن حساسیت ویژه ای داشتند

18_ فرخ سلطان بیات :

او حاکم شاهسون دربند و شابران شیروان (در کشور روسیه فعلی )

در زمان شاه عباس بود و فرماندهی

شاهسونهای بیات را در آن منطقه بر عهده داشته است

(همو ، 3/1812)

(اسکندر بیگ ترکمان ص 1088/

نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

19_ بیرام(بایرام) علی سلطان قرا بیات :

بیرام علی سلطان قرا بیات بعد از مرگ محمد سلطان بیات به سمت

حاکم شاهسون نیشابور منصوب گردید

( اسکندر بیگ ترکمان _تاریخ شاه صفی / ص 268)

20_ یارعلی سلطان بیات :

از امرای شاهسون در زمان شاه عباس اول صفوی

و حاکم شاهسون در قلعه بایزید بود امروزه قلعه بایزید

به شهر بایزید تبدیل گشته است

و در کشور ترکیه در جنوب غربی منطقه آرارات قرار دارد
(غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر،

چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۲ ش)

(اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/

نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

21_ گداعلی سلطان بیات :

از امرای شاهسون در زمان شاه عباس اول صفوی

و حاکم شاهسون در منطقه ماکو بود

شاه عباس اول برای تثبیت جایگاه صفویان در منطقه سیصد خانوار از ایل بیات

را از اطراف کزاز و کره رود واقع در جنوب شرقی همدان به این شهر کوچاند

(اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/

نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

(ترکمان 1387 :741/1-742 ؛ عزیز السلطان ، 1376 :3287/4-3288 ؛

نصرت ماکویی 1373 : 3-4 ؛ افتخاری بیات 1381 : 26)

22_ بدر سلطان بیات :

از امرای شاهسون در زمان شاه عباس اول صفوی

و حاکم شاهسون در منطقه چخورسعد(ایروان در ارمنستان)بود

(اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/

نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)

23_ حاجی اویس بیگ بیات :
از بزرگان  در زمان شاه اسماعیل دوم صفوی بود
(حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵)  (اسکندرمنشی ص ۱۴۳ منجم یزدی ص ۲۹ـ۳۰ حسینی استرآبادی ص ۵۵)

24_ فتح علی خان بیات :

حاکم شهر نیشابور در زمان شاه طهماسب دوم صفوی بود 

( یاته صفحات 84-86 )

25_ حیدرخان بیات :

از فرماندهان شاه سلطان حسین صفوی بود

(مرعشی صفوی صص 127- 128)

26_ محمدعلی خان بیات :

از فرماندهان شاه سلطان حسین صفوی بود

(مرعشی صفوی صص 127- 128)

27_ بابا الیاس بیات : 

بنا به نوشته افضل التواریخ،

در حدود سال 933ق/1527م باباالیاس بیات حاکم نیشابور بوده است

( M. B. Dickson, op. cit., pp. 19, et 102, note l)

(فهرستی از امرای شورشی استاجلو/تاریخ پژوهان 1384شماره 3)

سلسله گورکانیان (بابریان) :

این سلسله معاصر سلسله صفویه در منطقه افغانستان امروزی

تشکیل گردید بعد از گسترش و قدرت گرفتن این سلسله

هندوستان را هم فتح کرد و بعدها به کشور هندوستان منتقل گردید

ترک های بیاتی که قبل از دوران نادرشاه افشار و

احمد شاه درانی(ابدالی) در این منطقه زندگی می کردند توانستند

صاحب منصب شوند
1_ بهرام سقای بخاری :
شاه یردی بیات معروف به بهرام سقای بخاری از بزرگان  سلسله گورکانی(بابری)

در افغانستان بود

میرزا کامران فرزند بابر اداره شهرهای گَرْدیز، نَغَر، بَنْگَش ، غوربند،

ضحاک و بامیان را به شاه یردی بیات سپرده بود بعد از فتح هند توسط گورکانیان

و انتقال گورکانیان به هند او نیز عازم هندوستان شد

مقام و منصبی در سپاه جلال الدین محمداکبرشاه (حک‌: ۹۶۳-۱۰۱۴ق/۱۵۵۶-۱۶۰۵م) داشت

پیس از تحول روحی و معنوی دربار و حکومت را رها کردو به پیشۀ سقایی روی آورد

(قدوسی، اعجازالحق، ج۱، ص۹۷-۹۸، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م)
2_ بایزید بیات :

بایزید بیات برادر بهرام سقای بخاری بود او از بزرگان دربار همایون و

اکبرشاه گورکانی در هندوستان گردید

هر دو برادر زیر نظر میرزا کامران حکومت گردیز و نَغَز و بَنْگَش را به دست گرفتند.
در رمضان ۹۵۲ که همایون شاه (حک: ۹۳۷ـ۹۴۷، ۹۶۲ـ۹۶۳) وارد کابل شد، کامران با منصبداران خود، که بایزید و بهرام نیز جزو آنان بودند، به خدمت همایون درآمد

ابوالفضل علاّمی او را جزو منصبداران سه صدی (فرمانده واحد سیصد نفری) به شمار آورده

 و از او با عنوان بایزیدبیگ  یاد کرده است

(بایزید بیات، تذکره همایون و اکبر، ج۱، ص۵۶۳، ابوالفضل بن مبارک علامی، اکبرنامه، کلکته.

/بایزید بیات، تذکره همایون و اکبر، ج۱، ص۵۸۱، ابوالفضل بن مبارک علامی، اکبرنامه، کلکته)
3_ افتخار بیگ بیات :

فرزند بایزید بیات و از سرداران اکبرشاه گورکانی بزرگ از پادشاهان هندوستان بود

ابوالفضل علاّمی او را در فهرست منصبداران دو صدی (فرمانده واحد دویست نفری) 

ثبت کرده است

(بایزید بیات، تذکره همایون و اکبر، ج۱، ص۵۶۳، ابوالفضل بن مبارک علامی، اکبرنامه، کلکته

/بایزید بیات، تذکره همایون و اکبر، ج۱، ص۵۸۱، ابوالفضل بن مبارک علامی، اکبرنامه، کلکته)

سلسله افشاریه :
در این دوره بیات های منطقه خراسان به خصوص اطراف نیشابور

نقش پررنگی داشتند
1ـ حاج سیف الدین بیات :
از سرداران نادرشاه افشار بود (کتاب عالم آرای نادری)
(مرعشی صفوی ص ۱۳۱)

2ـ حسن خان بیات :

از سرداران نادرشاه افشار بود (کتاب عالم آرای نادری)در منابع تاریخی

از فردی به نام حسن خان بیات به عنوان والی کابل

در زمان نادرشاه نام برده شده دقیقا معلوم نیست آیا این دو

حسن خان بیات دو شخص متفاوت بوده اند یا یک نفر بوده است

(گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

3ـ محمد تقی بیگ بیات :

از سرداران نادرشاه افشار بود (کتاب عالم آرای نادری)

4ـ مظفر خان بیات :

از سرداران نادرشاه افشار بود

5ـ عبدالغفار بیگ بیات :

از سرداران نادرشاه افشار بود

6ـ محمد صالح بیگ بیات :

از سرداران و درباریان مورد اعتماد نادرشاه بود

7ـ صالح خان بیات :

فرمانده کل ارتش نادرشاه افشار در زمان نادرشاه

و از سرداران عادلشاه افشار (برادرزاده نادرشاه افشار) بود که به

مقام فرماندهی سپاه افشاریه در منطقه جنوب ایران

(استان فارس امروزی) و والی منطقه فارس منصوب گردید

و همراه گروهی از بیات ها رهسپار شیراز شد

 که در منطقه فارس به بیات آغ اولی  مشهورند

صالح‌‌خان‌ بیات (قرن ۱۲ق) دولتمرد ترک و بَیْگْلَربَیگی فارس. عادل‌شاه افشار صالح‌خان را

به بَیْگْلَربَیگی (امیر امیران) فارس منصوب، ولی بعد از چند ماه عزل کرد، و او از این فرمان اطاعت نکرد. شاهرخ افشار دوباره صالح خان بیات را به حکومت فارس رساند(2). علی‌مرادخان بختیاری در جنگی وی را شکست داد و شیراز را تصرف کرد، صالح‌خان اطاعت وی را پذیرفت و حکومت فارس بار دیگر به وی واگذار شد.(3) آزادخان افغان نیز او را شکست داد و شیراز را تصرف کرد، ولی حکومت فارس را بدو سپرد

قبلا در مورد این تیره از بیات ها مطلبی در وبلاگ گذاشته ام

1_ (مرعشی صفوی ص 121 / کلانتر ص 48/ فسایی ج 1 ص 583-596)

( فارسنامه ناصری جلد اول ص 569)

(روزنامه کلانتر ص 31)

2-(فارسنامه ناصری جلد اول ص 570)

منبع : ترک های خراسان http://kh-turks.ir

http://salariyan.arzublog.com/post/65214 نوشته :آقای سالاریان
8ـ  فتحعلی خان بیات :

از سرداران نادرشاه افشار بود ( کتاب نادر قهرمان بی آرام پادشاه ناکام )

9ـ بهرامعلی خان بیات :

از سرداران نادرشاه افشار بود

( کتاب نادر قهرمان بی آرام پادشاه ناکام )

10_ احمد سلطان(احمد خان) بیات :

از بیات های منطقه ماکو بود که بعدا به ارتش نادرشاه افشار ملحق

می شود و یکی از سرداران نادر شاه افشار می گردد

بعد از مرگ نادرشاه افشار به ماکو بر می گردد

و منطقه ماکو را بصورت خان نشین اداره می کند

بعد از او حسن خان بیات و حسین خان بیات این خان نشین را اداره کردند

امور این خان نشین تا به انتهای دوران قاجاریه در دست بیات های ماکو

بود مرتضی قلی خان اقبال السلطنه ماکویی آخرین حاکم بیات

در منطقه ماکو بود

11ـ عباس قلی قارا بیات :
فرزند حسن خان بیات بود در انتهای دروان افشاریه والی نیشابور گردید

بعد از ایجاد پادشاهی در افغانستان احمد شاه درانی(ابدالی)

پادشاه افغانستان شهر نیشابور را تصرف کرد ولی عباس قلی قارا بیات را

دوباره والی نیشابور کرد

(گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

12ـ احمد خان بیات :
از سرداران شاهرخ میرزا افشار از پادشاهان افشاریه بود
( کتاب از گوشه و کنار تاریخ )
13_ هاشم خان بیات :

رییس قوای بیات ها در منطقه شیراز در عهد عادلشاه افشار بود

در آن زمان صالح خان بیات حاکم منطقه فارس بود و

و هاشم خان بیات به نیابت از صالح خان بیات شهر شیراز را اداره میکرد "

"هاشم خان بیات سردار لشکر بیات ها(نیروی دولت افشاریه) در منطقه فارس بود"

(;کتاب فارسنامه ناصری جلد اول ص 577)

14_ جعفر خان بیات :

جعفر خان بیات فرزند عباس قلی قارا بیات والی نیشابور

در سالهای انتهایی سلسله افشاریه بود

(گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

15_ احمد خان بیات ارومی :

در منابع تاریخی از احمد خان بیات ارومی به عنوان حکمران نیشابور ،

سبزوار ، جوین و اسفراین نام برده شده است متاسفانه دقیقا

معلوم نیست در چه دوره زمانی زندگی می کرده است

و همچنین معلوم نیست آیا او همان احمد خان بیات(شماره 12)

می باشد که در بالا اسمش به عنوان سردار شاهرخ میرزا افشار

آمده است یا دو شخص متفاوت هستند

16_ محمد علیخان شامبیاتی : 

یکی از فرماندهان بزرگ نادرشاه بوده است 

(رجوع به مجمل التواریخ گلستانه ص 21 - 22 شود)

همچنین نام و مهر محمد علی بیک(خان) شامبیاتی

در سند تاریخی تفویض سلطنت ایران به نادرشاه افشار

که در دشت مغان به تاریخ چهارم ماه شوال سال 1148 هجری قمری تهیه شد

و مورد تایید سران ایلات ترک حاضر در آن مجلس گردید آمده است

17_  حسین خان بیات : از بزرگان در دولت افشاریه در خراسان

 و برادر صالح خان بیات حاکم شیراز است

(فارسنامه ناصری جلد اول ص 571)

سلسله درانی :

بعد از مرگ نادرشاه افشار قلمرو او بین طایفه افشار و دو تن از سرداران

وی یعنی کریم خان زند و احمد شاه درانی(ابدالی) تقسیم گردید

احمد شاه درانی اولین سلسله پادشاهی را در کشور افغانستان امروزی

بنیان گذاشت که به سلسله درانی معروف است

بیات های منطقه خراسان و افغانستان امروزی مورد توجه این سلسله

بوده و نقش پررنگی در زمان آنها داشتند

1ـ  خدیجه سلطان بیات :

خدیجه سلطان بیات همسر تیمورشاه درانی از پادشاهان

درانی افغانستان و ملکه این کشور بود وی دختر

عباس قلی قارا بیات والی نیشابور بوده است

(مرکز مطالعات و تحقیقات تاریخی - جغرافیایی و مردم شناسی شاه محمود محمود

- زندگی و سرگذشت تیمورشاه)

2ـ محمود خان قارا بیات :
از درباریان احمد شاه درانی و تیمور شاه درانی بود وی همچنین برادر

عباس قلی قارا بیات والی نیشابور و عموی خدیجه سلطان ملکه و

همسرتیمور شاه درانی بود

پل محمود خان و قلعه محمود خان در کابل توسط وی ساخته شده است

(مرکز مطالعات و تحقیقات تاریخی - جغرافیایی و مردم شناسی شاه محمود محمود

- پل محمودخان کابل)

3ـ محمد خان بیات :

از فرماندهان ارشد و فرمانده گارد تیمور شاه درانی بود

4_ غلام حیدرخان بیات

5_ علیرضا خان بیات

6_ میرزا آقاسی بیات

7_ میرزا فیض علی بیگ بیات

8_ حاجی سیف الدین بیات

سلسله زندیه :

مهر علی خان بیات اسلاملو :

از درباریان کریم خان زند بود

منبع : (غفاری کاشانی ص ۱۶۵ ۱۸۸ ۱۹۱ ۴۷۶)
نبی خان بیات :

در 1168ه. ق هنگام محاصرۀ شیراز به دست کریم خان زند، دروازۀ شهر را به روی قوای او گشود

و از سرداران کریم خان شد(فارسنامه ناصری)

سلسله قاجاریه :
1_ علیقلی خان بیات :
علیقلی خان بیات حاکم شهر نیشابور از طایفه بیات تا اوایل
سلطنت فتحعلی شاه قاجار است او فرزند جعفر خان بیات

حاکم نیشابور بود

(گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

اسمعیل بیگ بیات :

ایلچی(سفیر)  فتحعیلشاه قاجار نزد سلیمان پاشا والی بغداد

جهت سرکوب حمله وهابیت به عتبات عالیات

(میرخواند، روضة الصفا، تهران، اساطیر، 1380 ص 1465-1466)

2- حاج میرزا آقاسی :

حاجی ملا عباس بیات ایروانی  معروف به حاجی میرزا آقاسی

صدر اعظم محمد شاه قاجار بود

با انتصاب ملا عباس بیات ایروانی ملقب به میرزا آقاسی

به سمت صدر اعظم محمدشاه قاجار بر افزایش نقش

بیات های شهر ماکو در سلسه قاجار افزوده شد

لازم به ذکر است ملا عباس از بیاتهای شهر ایروان بودند

که بعد از تصرف ایروان به دست قوای روس مجبور به ترک آنجا شدند

و چون با بیات های ماکو از یک ایل و طایفه بودند علاقه خاصی به آنها داشت

آنچنان که نصرت ماکویی در مورد نقش بیات های شهر ماکو در سلسله قاجار

در زمان صدارت ملاعباس بیات ایروانی  می نویسد :

" همه سردار و امیر تومان وسرتیپ و سرهنگ وحکام ولایات ایران بودند

مردمان رشید و سرکرده های جسور در جنگ روسیه و عثمانی و خراسان و ترکمن ها...

جنگ کرده فتوحات نمودند " (نصرت ماکویی 1373 : 12)

موسوی ماکویی هم جایگاه بالای خوانین بیات ماکو را در زمان محمدشاه قاجار

به خاطر لیاقت و کاردانی آنها دانسته است

(موسوی ماکویی 1376 : 103-105)

لازم به ذکر است شهر ماکو از زمان شاه عباس اول صفوی تا آخر قاجار

در دست خوانین و حکام بیات بوده است که بصورت خانشین منطقه ماکو

را اداره میکردند

لذا هرجا در منابع تاریخی سخن از خوانین ماکو آمده ،

نظر به خوانین قدرتمند بیات در منطقه ماکو است

علی خان بیات ماکو :

حاکم شهر ماکو بود(حکومت 1238-1284 هجری قمری)

(فراهانی 1359 :41-42 ؛ کرزن ، 1349 :676/1)

همچنین دو ماه مانده به فوت محدشاه قاجار به عنوان حاکم تبریز منصوب شد

(سپهر 1390 : 964/3)

و  از طرف محمدشاه قاجار به لقب " سردار آذربایجان " مفتخر

و شمشیر مرصع به الماس به او عطا شد

(هدایت 1380 : 8403/10 ؛ سپهر 1390 : 964/3)

محبعلی خان بیات سرتیپ ماکویی :

حاکم کرمانشاهان در زمان محمدشاه قاجار بود

(اعتماد السلطنه ،1367 الف : 1656/3-1660 ؛

سپهر ، 1390 : 777/2-778)

افتخاری بیات قلمرو حکومت محبعلی خان بیات را شامل

کرمانشاهان ، خرم آباد و حفظ سرحدات عراق دانسته

(افتخاری بیات ، 1380 : 27 )

اعتماد السلطنه و سپهر هم حکومت وی در کرمانشاهان را مقتدرانه توصیف کردند

و او را برقرار کننده امنیت مناطق خرم آباد ، دزفول و الشتر دانسته اند

(اعتماد السلطنه ، 1367 الف : 3 / 1661 ؛سپهر ، 1390 : 2 / 778)

او قبل از والی شدن از سرداران محمدشاه قاجار بود که به همراه شاه قاجار

در محاصره هرات شرکت کرده بود

(اعتضاد السلطنه ، 1370 : 483 ، 490 ؛

هدایت ، 1380 : 10 / 8151 ، 8152 ؛ سپهر ، 1390 : 721/2)

همچنین برخی از خوانین بیات ماکو در این جنگ کشته شدند

محبعلی خان بیات همچنین داماد فتحعلیشاه قاجار بود

بدرجهان دختر فتحعلشاه قاجار ملقب به ماه باجی به عقد محبعلی خان بیات درآمد

(عضدالدوله 1376 : 332 ، 359 ؛ اعتماد السلطنه 1367 الف : 167/3 ؛

نظام السلطنه مافی ، 1362 :63/1)

محمد علی خان بیات سرتیپ ماکویی :

برادر محبعلی خان بیات ماکویی است که بعد از تسلط

محبعلی خان بیات ماکویی بر لرستان به حکومت لرستان

در زمان محمدشاه قاجار منصوب شد

(افشار ، 1375 : 3 / 314 ؛ نصرت ماکویی ، 1373 : 16)

او قبلا از سرداران دوره قاجار در منطقه آذربایجان بود

و نقش مهمی در سرکوب اکراد جلالی که به غارت

کاروان ها می پرداختند داشت( همو ، همان ، 204 -205)

همچنین از سرداران محمدشاه قاجار بود که به همراه شاه قاجار

در محاصره هرات شرکت کرد

(اعتضاد السلطنه ، 1370 : 483 ، 490 ؛

هدایت ، 1380 : 10 / 8151 ، 8152 ؛ سپهر ، 1390 : 721/2)

همچنین برخی از خوانین بیات ماکو در این جنگ کشته شدند

(افتخاری بیات ، 1381 : 27)

محمدعلی خان بیات همچنین داماد فتحعلشاه قاجار بود

رخساره بیگم دختر فتحعلشاه قاجار معروف به زینت الدوله با محمد علی خان ماکویی

ازدواج کرد(خاوری شیرازی ، 1379 :61 ؛همو ،1380 :61/2 ؛

عضد الدوله ، 1376 : 197 ،332 ،358 - 359)

جمشید خان بیات ماکویی :

فرزند محمد علی خان بیات ماکویی بود

که بعد از مرگ پدرش در سال 1263 هجری قمری ،

محمد شاه قاجار تمام مناصب و اختیارات پدر را به جمشید خان بیات اعطا کرد

و به این ترتیب به حکومت لرستان منصوب شد(نصرت ماکویی ، 1373 : 15)

همچنین به دستور حاجی میرزا آقاسی(ملا عباس بیات ایروانی)

بروجرد نیز ضمیمه حکومت جمشید خان بیات شد

(افشار ، 1382 : 31/1 ،77 ، 178)

علی اشرف خان بیات ماکویی :

حکومت زنجان را در زمان محمدشاه قاجار به عهده داشت

(سپهر ، 1390 : 913/2 - 914)

محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان :

در سال 1263 هجری قمری به خراسان اعزام  و حاکم بجنورد شد

(اعتماد السلطنه ، 1367 ب ، 1 / 946 ؛ جهانگیر میرزا 1384 : 296)

رضاقلی خان هدایت حکومت محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان را

از بجنورد تا شیروان و خبوشان دانسته و او را

 " سرتیپی ... متهور و دلیری متنمر " معرفی کرده است(هدایت 1380 : 8363/10)

محمد تقی سپهر تدابیر محمدعلی خان بیات در نظم بخشی به بجنورد

و مناطق اطراف و ایستادگی ماکوییان در دفاع از این شهر را ستوده است

(سپهر ، 1390 : 884/2 ، 886)

محمد علی خان بیات در شهر بجنورد کشته شد

محمدعلی خان بیات جایگاه ویژه ای نزد محمد شاه قاجار داشت

و خبر " کشته شدن او به ملامت و رنجش خاطر خاقان غازی

(محمدشاه قاجار) بیفزود " (هدایت  1373 : 460)

امام قلی خان بیات ماکویی :

فرماندهی ارگ شهر بجنورد پس از مرگ محمدعلی خان بیات ماکویی

بر عهده امامقلی خان بیات ماکویی بود (افتخاری بیات 1381 : 28)

محمدخان بیات ماکویی امیرتومان :

از سرداران محمدشاه قاجار بود که به همراه شاه قاجار

در محاصره هرات شرکت کرد

(اعتضاد السلطنه ، 1370 : 483 ، 490 ؛

هدایت ، 1380 : 10 / 8151 ، 8152 ؛ سپهر ، 1390 : 721/2)

همچنین برخی از خوانین بیات ماکو در این جنگ کشته شدند

3ـ محمد مراد خان بیات :
از بیات های منطقه زرندیه در استان مرکزی و فرمانده نیروهای قاجاریه

در آنجا در زمان سلطان محمد قاجار بود قبلا مطلبی در مورد وی نوشتم و

در وبلاگ قرار دادم
4_ علینقی خان بیات :
علینقی خان بیات ملقب به نظام لشکر و صمصام الملک یکی از بزرگترین

مالکان در منطقه اراک و از سرداران ناصرالدین شاه قاجار بود
(اعتمادالسلطنه ۱۳۶۷ ش ج ۲ ص ۱۶۱۵ وکیلی طباطبائی تبریزی ص ۳۸۸ ۴۵۳)

5_ امام وردی خان بیات :

در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به سمت حاکم نیشابور منصوب شد
او آخرین حاکم نیشابور از طایفه بیات بود

(سپهر ج ۳ ص ۴۷ ۱۳۸)

6_ میرزا جعفرخان بیات سلطان آبادی :

در زمان ناصرالدین شاه قاجار و مظفرالدین شاه قاجار میزیست

از طرف شاهان قاجار به القابی چون :

خان ، مقرب الخاقان(مقرب به سلطان منظور است) ،

معتمد السلطان ملقب گردید

ایرج افشار در کتاب خود ، "مخابرات استرآباد " به استناد گزارشات 

وزارت خارجه ایران ،خدمات ایشان را متذکر شده است

همچنین دارای چندین مدال سلطنتی است

و نویسنده دو کتاب در زمینه طب و نجوم به خط خود و ممهور به مهر خود است

7_ تیمور تیموری بیات ماکویی:

والی منطقه ماکو در عهد مظفرالدین شاه قاجار بود

8_ سردار ماکو :


مرتضی قلی خان اقبال السطنه بیات ماکویی ملقب به سردار ماکو والی

منطقه ماکو و آخرین حاکم منطقه ماکو از طایفه بیات بود
او فرزند تیمور تیموری بیات ماکویی والی منطقه ماکو می باشد

بیات های  ماکو به دستور شاه عباس اول صفوی

برای تامین امنیت  ماکو به این منطقه منتقل شدند

خاندان بیات ماکو همیشه نقش مهمی

درتاریخ ماکو که منطقه ای استراتژیک به دلیل همجواری با عثمانی 

و روسیه تزاری بود داشته اند و در سلسله های صفویه تا قاجاریه والی

این منطقه بوده اند ابنیه زیادی از آن ها در این منطقه بجا مانده است

 که به تعدادی از آنها در مطلبی تحت عنوان ابنیه بیات ها که

در وبلاگ قرار دادم اشاره نموده ام

بخشی از شجره نامه ایشان را در زیر می خوانید که همگی از

حاکمان ماکو بوده اند :

احمد خان بیات_حسین خان بیات_ حسن خان بیات_ علی خان بیات

اسماعیل خان بیات_ تیمور پاشا خان_ مرتضی قلی خان بیات

همچنین مصطفی بیگ بیات جد حکام موروثی ماکو بود (نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

بیات های ماکو با شاهزادگان قاجار ازدواج کردند و از این طریق

بر نفوذ و قدرتشان در سیاست افزوده شد

بدرجهان دختر فتحعلشاه قاجار ملقب به ماه باجی به عقد محبعلی خان ماکویی درآمد

(عضدالدوله 1376 : 332 ، 359 ؛ اعتماد السلطنه 1367 الف : 167/3 ؛

نظام السلطنه مافی ، 1362 :63/1)

رخساره بیگم دختر فتحعلشاه قاجار معروف به زینت الدوله با محمد علی خان ماکویی

ازدواج کرد(خاوری شیرازی ، 1379 :61 ؛همو ،1380 :61/2 ؛

عضد الدوله ، 1376 : 197 ،332 ،358 - 359)

9_ پیر قلی خان (قاجار) شامبیاتی :

گروهی از طوایف بیات دو قرن بعد به آقامحمدخان قاجار (حک : ۱۲۱۰ـ۱۲۱۱) پیوستند

و سرانشان در زمره بزرگان دربار قاجار درآمدند (سپهر ص ۲۶ وکیلی طباطبائی تبریزی ص ۳۷۳)

پیرقلی‎خان شامبیاتی قاجار از سرداران دوره سلطنت فتحعلی‎شاه قاجار 

بوده که

در سال 1214 ﻫ . ق پس از فرار و عزل جعفرقلی‎خان دنبلی ، 

حاکم خوی و سلماس منصوب گردید

محمودخان نواده شهبازخان دنبلی نیز بعدا به جای او منصوب گردید

پیرقلی‎خان نیز به فرماندهی قوای آن حدود تعیین گردید

لکن در سال 1215 ﻫ . ق مهدیقلی خان دولو به جای وی منصوب

و پیرقلی‎خان به همراه ابراهیم خان قویونلو (ظهیرالدوله) با 20 هزار سوار

مأمور گرفتن سبزوار و دفع الله‎یار خان قلیچی گردید

(شام بیاتی تیره ای از ایل بیات می باشد

بعد از ورود ایل بیات به همراه دیگر ایلات ترک اوغوز

به غرب رودخانه جیحون و فلات قاره ایران در زمان سلجوقیان

ایل بیات بنا به عواملی دچار فروپاشی گردید بخشی از بیات ها

به منطقه شام(دمشق) رفتند که به شام بیاتی مشهور هستند

بخشی از آنها در لبنان(شهر طرابلس) و بعضی در سوریه باقی مانده اند

که هنوز فرزندان آنها در این کشورها زندگی می کنند قبلا به آنها

در مطلبی تحت عنوان مناطق بیات نشین اشاره نموده ام

(لازم به ذکر است به ترکها در کشور های عراق ، لبنان و سوریه

ترکمان یا ترکمن می گویند) گروهی از بیات های شام به سمت آناطولی

برگشتند که بخشی از آنها امروزه در استان غازی عینتاب ترکیه 

زندگی می کنند 

اما بخشی از آنها نیز دوباره وارد سرزمین ایران شدند

شام بیاتی ها بعدا از متحدین ایل قاجار گشتند بطوری که بعضی از 

بزرگان این تیره در منابع تاریخی تحت نام " قاجار شام بیاتی " 

اسم برده شده اند

با تاسیس سلسله قاجار در تهران بخشی از تیره شام بیاتی در

شهر تهران ساکن شدند

هم اکنون تیره شام بیاتی در استان های گلستان و گیلان و مازندران 

زندگی می کنند)

10_ محمد خان شامبیاتی

11_ محمد علی خان قاجار شامبیاتی

12_ محمد قلی خان (قاجار) شامبیاتی

13_ اسماعیل خان قاجار شامبیاتی

14_ امام قلی خان شام بیاتی

سلسله بارکزایی :

آخرین سلسله پادشاهی در کشور افغانستان بود

تعدادی از ترکان بیات افغانستان توانستند در این سلسله صاحب منصب شوند

1_ عبدالرزاق خان وزیر :

از صاحب منصبان دربار بود

2_ میرزا عبدالسمیع خان وزیر :

از صاحب منصبان دربار بود

3_ محمود خان بیات :

از بزرگان بیات های افغانستان و عضو شورای رهبری قیام

ضد انگلیس در رمضان1297(1841 میلادی) بود

4_ تاج محمد بیات :

از فرماندهان سوار نظام بیات ها بود که در جنگ امیر شیرعلی خان

با امیر محمد اعظم خان در شش گاو غزنی کشته شد

5_ مسجدی خان بیات :

 از فرماندهان سوار نظام بود که امیر حبیب الله خان به او مقام

سرهنگی داد او از بیات های غزنی بوده است

6_ ابوالقاسم بیات :

از فرماندهان شرکت کننده در جنگ استقلال افغانستان از

انگلستان بوده است

7_ شیر احمدخان بیات :

حاکم جاغوری و مالستان بود که در جنگ استقلال همراه با بیات ها شرکت داشت

8_ سردار عبدالواحدخان بیات

9_ سردار محمدعسکر خان بیات

10_ سردار محمد ابراهیم خان بیات

11_ سردار عسکرخان بیات

12_ سردار غلام حیدرخان بیات و دیگران اشاره نمود

(منبع :  معرفی قوم بیات افغانستان تهیه شده توسط

بیات های افغانستان)

علاوه بر اسامی نام برده شده در این مقاله همانطور که 

قبلا در مقاله ای تحت عنوان " ایلات و طوایف منشعب شده از قوم بیات "

توضیح دادم بعضی طوایف قوم ترک بیات به مرور زمان از این قوم

دچار انشعاب شده و دچار تغییر نام گردیدند 

لذا بزرگان و صاحب منصبان این ایلات و طوایف منشعب شده

با نامهای ایلات و طوایف منشعب شده از قوم بیات در منابع

تاریخی ذکر شده اند برای آشنایی با آنها می توانید به لینک

زیر مراجعه کنید

http://bayatlar.blogsky.com/1397/02/05/post-54/%D8%B7%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%81-%D9%88-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%B4%D8%B9%D8%A8-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA

واقفین وخیرین بیات

واقفین و خیرین بیات

در این مطلب به معرفی چند نفر از واقفین و خیرین طایفه ترک بیات

خواهیم پرداخت پیشاپیش از هم طایفه ای های بیاتم به علت این که

به دلیل محدودیت در نوشتن و بی اطلاعی نمی توانم لیست کاملی

از افراد خیر و واقف طایفه بیات را در این مطلب بنویسم عذر خواهی

می نمایم

1 _ امام وردی خان بیات مختاری :

جناب امام وردی خان بیات مختاری در ابتدای سلطنت

ناصر الدین شاه قاجار به سمت حاکم نیشابور در خراسان منصوب

گردید وی از بیات های منطقه نیشابور بود ترکان بیات خراسان بصورت

متوالی از سلسله صفویه تا قاجاریه حاکم منطقه نیشابور بودند

خود وی نیز آخرین حاکم از طایفه بیات های منطقه نیشابور بود

امام وردی خان بیات مختاری به همراه همسرش  در سال

1271 هجری قمری یک قطعه باغ مشهور به باغ رضوان

یک قطعه باغ دیگر مشهور به باغ سنجلیه ، 10 سهم آب از قنات

و محل زراعت سنگویی ، دو سهم آب از محل زراعت

توزنده جان و زمین باغ تماما و 9 سهم حمام بازار واقع در

نیشابور را وقف کردند (1)

همچنین از وی دو امر وقفی دیگر باقی مانده است که تا به امروز

به آن ها عمل می گردد

1_ مراسم قرآن خوانی (صفه) در حرم امام رضا (ع)

او در وقفنامه ای که حدود یک قرن و نیم پیش

(زمان ناصرالدین شاه قاجار)

ثبت نموده است درآمد حاصل از موقوفه ای را برای مخارج این مراسم

وقف نموده است امام وردی خان بیات مقرر کرد که خادمان حفاظ در

رواق توحید خانه (یکی از رواق های شمالی حرم مطهر و بین

رواق دار الفیض و صحن انقلاب) صبح و شام قرآن مجید را

تلاوت کنند و 12 بند توسل خواجه نصیر الدین طوسی را هم بخوانند

حفاظ بر اساس وقفنامه موظف هستند در مراسم صفه هر نفر در شام

یک جزء و در صبح یک جزء قرآن تلاوت کنند

این مراسم در زمان حال نیز در حرم مطهر امام رضا(ع) اجرا می گردد

2_ موقوفه ویژه عزاداری دهه آخر صفر در نیشابور

امام وردی خان بیات بخشی از اموال خود را با هدف ترویج مراسم

تعزیه و سوگواری دهه آخر صفر در شهر نیشابور وقف بر آستان

مقدس امام رضا (ع) نموده است بر حسب نیت واقف باید در

روزهای رحلت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام رضا (ع) مراسم

عزاداری همراه با ختم کامل قرآن کریم و خواندن سوره الرحمن

مداحی ، سخنرانی و پذیرایی از شرکت کنندگان با صرف نهار صورت گیرد

این مراسم در زمان حال نیز در شهر نیشابور انجام می گردد

2_ محمد مراد خان بیات :

محمد مراد خان بیات از بیات های منطقه زرندیه در استان مرکزی بود

وی در زمان محمدشاه قاجار می زیسته و از فرماندهان ارتش قاجار

در آن منطقه بوده است ایشان دو دانگ از منطقه پرندک(رحیم آباد)

در نزدیکی ساوه در استان مرکزی را وقف عزاداری امام حسین (ع)

نموده است هم اکنون وقفنامه ایشان در اداره اوقاف شهرستان زرندیه

محفوظ است

3_ ملاعباس بیات ایروانی مشهور به میرزا آقاسی :

ملاعباس بیات ایروانی معروف به میرزا آقاسی صدر اعظم محمدشاه قاجار بود

در زمان صدارتش تکیه ای را در تهران ایجاد کرد که بسیار بزرگ بود

لازم به توضیح است تکیه محلی است که جهت انجام مراسم

عزاداری دهه عاشورا و مراسم تعزیه از آن استفاده میشده است

تکیۀ حاج میرزا آقاسی، معروف به تکیۀ عباس‌آباد در میدان ارگ قرار داشت. 

سازندۀ تکیه حاج میرزا آقاسی، صدراعظم محمدشاه بود 

و آن را در زمان صدراعظمی خود (۱۲۵۱-۱۲۶۴ق) ساخت 

و بنا بر ضبط آمار دارالخلافۀ تهران «تکیۀ جناب صدراعظم» نیز نامیده می‌شد

تکیۀ حاج میرزا آقاسی بسیار بزرگ بود و روزنامۀ وقایع اتفاقیه 

در شرح وزش باد و پاره کردن و فروانداختن چادر آن (در روزنامه به نام تکیۀ دولت آمده است) 

به بزرگی چادر اشاره می‌کند 

و می‌نویسد: چادر تکیه ۵۲ ذرع طول و ۳۲ ذرع عرض آن بود که با ۹ دیرک بر پا شده بود؛ 

در صورتی که چادر تکیه‌های بزرگ دیگر را معمولاً با ۳ تا ۶ دیرک برمی‌افراشتند 

(شم‌ ۴۰؛ نیز نک‌ : شهیدی، ۲۴۶)

(چنانچه قبلا توضیح دادم عباس بیات ایروانی مالک منطقه عباس آباد تهران بود

که نام این منطقه هم از اسم او گرفته شده است برای همین

تکیه میرزا آقاسی به تکیه عباس آباد(مالک عباس آباد) هم معروف بود)

 4_ حاج ذوالفقار بیات :

جناب حاج ذوالفقار بیات از بیات های شهر اراک بودند به سبب

موقوفات ایشان و همچنین ساخت مدرسه صمصامی بیات که

دومین مدرسه ملی ایران می باشد خاندان بیات امروزه

در اراک دارای نامی خوش می باشند بخشی از موقوفات

ایشان در روستای حصار کزاز در استان مرکزی واقع شده است

عکس بالا متعلق به مدرسه صمصامی شهر اراک می باشد

5_ شام بیاتی :

با تاسیس سلسله قاجار در تهران بخشی از تیره شام بیاتی در

شهر تهران ساکن شدند

آنها در شهر تهران در محله عودلاجان در کوچه 

شام بیاتی ساکن شدند

پیر قلی خان شام بیاتی در دوران آقا محمد خان قاجار مسجد و آب انباری 

نزدیک به کوچه شام بیاتی در محله عودلاجان تهران احداث نمود 

در زمان کشیدن خیابان سیروس ، مسجد و آب انبار در مسیر قرار گرفتند

(تاریخ تهران/حجت بلاغی/جلد 2)

همچنین مسجد شیخ عبد النبی نوری در نزدیکی محله عودلاجان تهران قرار دارد

که در سال 1303 هجری قمری به همت محمد رحیم خان شام بیاتی و

حبیب الله خان شام بیاتی احداث گردید که در سال 1306 هجری قمری به

پایان رسید

منابع : http://tehrannameh.com/list/%D8%A2/%D8%A2%D8%A8-%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86

http://safarnevis.com/?p=4227

6_ مرحومه خانم زرین تاج بیات :

مرحومه خانم زرین تاج بیات فرزند محمدرضا بیات از بیاتهای

استان مرکزی بودند ایشان مالک سه دانگ از روستای گوار بوده است

مرحومه خانم بیات به همراه مرحوم همسرشان از بزرگترین خیرین

اراک بوده اند مشارکت در ساخت بیمارستان قدس در شهر اراک

تاسیس دبیرستان و درمانگاه در شهر اراک و شهرهای قم و مشهد

از موقوفات ایشان و همسرشان بوده است ایشان بسیاری

از زمین هایشان در روستای گوار را به صورت اقساطی به

کشاورزان واگذار کردند که بعدها بسیاری از این اقساط را

بخشیدند ساخت جاده ، مدرسه و حمام برای روستای گواه

از دیگر خدمات ایشان است به سبب این امور نیک

مرحومه خانم بیات در بین مردم روستای گوار دارای نام نیکی می باشد

7_ مرحومه خانم قدس السلطنه بیات :

ایشان از بیات های استان مرکزی بودند اولین مدرسه ای

که برای آموزش دختران در کمیجان ساخته شد بنا به روایتی

زمین آن مدرسه از طرف خانم قدس السلطنه بیات اهداد گردید

ایشان قبلا نیز زمین محل احداث درمانگاه کمیجان را اهدا کرده بود

خانم قدس السلطنه بیات در سالهای آخر عمر زمین قلعه بزرگش

در اراک را که 7000 متر مربع مساحت داشت برای احداث

بیمارستان معروف قدس اراک از قرار متری  یکصد تومان در

اختیار دکتر اکبر بهادری قرار داد و چون برای بیمارستان بود

متری بیست تومان هم تخفیف داد ایشان سهام خود در

بیمارستان قدس اراک را به بیمارستان وقف نمود تا

بیماران فقیر رایگان معالجه شوند

8_ دکتر اکبر بهادری :

دکتر اکبر بهادری از ایل بزچلو بیات است

ایشان علاقه زیادی به گسترش خدمات پزشکی و بهداشتی

در جامعه داشت از جمله می توان به کمک ایشان

به خانم قدس السلطنه بیات برای احداث بیمارستان قدس

در شهر اراک اشاره کرد که با جمع آوری پزشکان مجرب

از دیگر شهرها در ارتقای کیفیفت بیمارستان قدس اراک نقش مهمی داست

(قبلا در مطلبی تحت عنوان طوایف و ایلات منشعب شده از قوم ترک بیات توضیح دادم

ایل بزچلو یکی از ایلات متعلق به قوم بیات است که نام اصلی آن بزچلو بیات است

و به مرور زمان به اختصار بصورت بزچلو درآمده است

(رجوع شود به مقاله بررسی نقش ایل بزچلو در عصر صفویه

علی ابوالقاسمی/ تاریخنامه خوارزمی/ شماره بیستم/ زمستان 1396))

9_ صفر بیات مانیزانی :

آقای صفر بیات مانیزانی، دبیر بازنشسته آموزش و پرورش، متولد 1305

در ملایر یکی از واقفین نوع دوستی است که ملکی

به ارزش 3 میلیارد تومان را وقف خاص نمود 

ایشان زمینی به متراژ 144مترمربع را در اختیار

شهرداری و شورای شهر ملایر قرار داد تا با احداث ساختمانی

در دو طبقه، درآمدی برای ایتام نیازمند شهرستان حاصل گردد.

در طبقه همکف 9 باب مغازه احداث گردیده که درآمد حاصله از آن

صرف ایتام خواهد شد و در طبقه اول نیز یک درمانگاه عمومی خیریه

احداث شده است که در حال حاضر در مرحله تجهیز می باشد

مقرر شده است که درمانگاه تحت عنوان دارالایتام 

مرحومه زیبا بیات مانیزانی ( مادر آقای بیات) نامگذاری شود

این خیر بزرگوار قبل ازاین مدرسه " سرگرد بیات" را نیز

وقف نموده است برای ایشان از الله متعال سعادت و

طول عمرشان را خواستاریم

لازم به ذکر است استان همدان از

دیرباز دارای جمعیت زیادی از طایفه بیات می باشد

که در نقاط مختلف استان پراکنده اند

10_ احسان الله بیات :

آقای احسان الله بیات متولد سال 1963 میلادی در کابل است

ایشان از ترکان بیات کشور افغانستان می باشند

خانواده وی از تجار سرشناس در کشور افغانستان بودند

ایشان در سال 1979 میلادی به کشور آمریکا مهاجرت نمود

و در رشته مهندسی برق فارغ التحصیل شد

پس از سقوط طالبان به کشور افغانستان برگشت 

و اقدام به تاسیس شرکت افغان بیسیم نمود

همچنین ایشان بنیاد خیریه بیات را که در کشور افغانستان

به امور خیریه می پردازد تاسیس نموده است

به منظور گسترش علم و دانش در افغانستان

از دانشگاه(پوهنتون) آمریکایی کابل بسیار حمایت کرده است

همچنین در سال 1397 هجری خورشیدی

انستیتو تکنولوژی بیات را در دانشگاه آمریکایی کابل تاسیس نمود

11_ خانم صالحه بیات :

بیمارستان صالحه بیات در شهر بلخ در کشور افغانستان قرار دارد

12_ حاج قنبر علی بیات پور :

مرحوم حاج قنبر علی بیات پور از بیات های منطقه استان فارس

بود ایشان از تیره بیات قارا اولی از ایل بیات بودند

بخشی از این تیره در محله باسکول حاج قنبر(سید آباد)

در شیراز که مابین میدان کلبه سعدی و چهارراه ادبیات است

سکنی گزیدند و جناب حاج قنبر علی بیات پور در آنجا اقدام به ایجاد

باسکولی نمودند که امروزه وجود ندارد ولی آن محله در شیراز به

اسم ایشان یعنی باسکول حاج قنبر مشهور است از کارهای خیری

که ایشان به آن اقدام نمودند ساخت برج ساعت حرم حضرت

سید علاالدین حسین (ع) معروف به آستانه در شیراز است

قبر ایشان در قسمت پایینی برج ساعت یعنی جایی که امروزه

دفتر امور خدام می باشد واقع شده است

عکس بالا متعلق به حرم حضرت سید علاالدین حسین (ع) در

شهر شیراز است

در گوشه سمت چپ عکس برج ساعت حرم مطهر ساخته شده

بوسیله مرحوم حاج قنبرعلی بیات پور را مشاهده می نمایید

13_ اهدای عضو :

در سال های اخیر با پیشرفت علم پزشکی امکان اهدای عضو

و کمک به دیگر انسان های نیازمند در این زمینه فراهم شده است

بنده نگارنده این مطلب از تیره بیات مستعلی بیگ از ایل بیات

هستم متاسفانه در سال های اخیر دو تن از جوانان

تیره بیات مستعلی بیگ به نام های مرحوم بیژن اسفندیاری بیات و

مرحومه ریحانه(فردوس) اسفندیاری بیات به رحمت خداوند رفتند

اقدام نیکی که صورت گرفت هدیه اعضای بدن این عزیزان به دیگر

بیماران نیازمند بود خداوند گرامی چه زیبا در قرآن مجید می فرماید :

مِنْ أَجْلِ ذَٰلِکَ کَتَبْنَا عَلَىٰ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ

 أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا

  أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیرًا مِّنْهُم

  بَعْدَ ذَٰلِکَ فِی الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ 32

به همین جهت، بر بنی اسرائیل مقرّر داشتیم که هر کس، انسانی را

بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی

همه انسانها را کشته؛ و هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد،

چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است...

بنده در روز اول که اقدام به ایجاد وبلاگی در مورد تیره بیات مستعلی بیگ

نمودم در ذهنم به نوشتن تعداد محدودی مطلب در مورد تیره بیات

مستعلی بیگ می اندیشیدم ولی با گذر زمان و وسعت بخشیدن به

مطالعاتم متوجه شدم که تیره بیات مستعلی بیگ شاخه کوچکی

از درخت پهناوری به اسم طایفه ترک بیات(بایات) است که اگر قرار

باشد دیدی همه جانبه به تاریخ و فرهنگ تیره بیات مستعلی بیگ

داشته باشم باید به شناخت کلی این درخت پهناور یعنی طایفه بیات

بپردازم طایفه ای که دارای جمعیتی بسیار زیاد می باشد و در

در گستره جغرافیایی بزرگی است که چندین کشور را شامل می شود

چه زیبا حضرت امیرالمومنین علی ابن ابیطالب (ع) می فرمایند که

اقوام و خویشان انسان مانند ریشه های او هستند

این مطلب آخرین مطلبی است که در مورد طایفه ترک بیات می نویسم

هم طایفه ای ها و هم تباران گرامی اگر در مطلبی نیاز به ویرایش یا

اضافه نمودن نکته ای دیدند برای بنده ارسال نمایند بنده سعی می کنم

تا زمانی که در توانم باشد این وبلاگ را زنده و پویا نگه دارم

همانطور که طایفه بیات در طول تاریخ طایفه ای پویا و تاثیر گذار بوده است

بنده الحمدالله  توانستم بیش از 50 مقاله را در مورد طایفه بیات

گردآوری نمایم که بعضی از آن ها از منابعی دیگر آورده شده اند

که بنا بر حفظ امانتداری اسم منابع آن ها را تا آنجا که در توانم بود

به همراه مقاله ها آورده ام و بسیاری از مقالات هم حاصل نگارش

و تحقیقات این جانب می باشد که الله متعال بنده را در این راه کمک

فراوانی نمود در جمع آوری و نگارش مقالات سعی نموده ام به

ارزش های اسلامی پایبند باشم

امیدوارم مقاله " واقفین و خیرین بیات " کمک به گسترش سنت

حسنه وقف و کارهای خیری مانند اهدای عضو در بین

هم تباران بیاتم نماید و برای بنده نیز باقیات صالحات باشد

محمد احمدی ( بیات اوغلو )

 بو عزیز لر ایچین و اجداد لاریمیز ایچین فاتحه و صلوات چکیز

ولایت بیات

ولایت بیات

در این مقاله به معرفی ولایت بیات خواهیم پرداخت در کتب و منابع

تاریخی به سرزمین کوچکی بر می خوریم که به اسم ولایت بیات

آمده است

اما برای پاسخ به این سوال که محل جغرافیایی این مکان کجا بوده و علت

نامگذاری آن به ولایت بیات چیست ؟ نیاز به گفتن پیش مقدمه ای

است که قبلا آن را چند مرتبه در مقالات مختلف بیان نموده ام

بیات(بایات) نام یکی از 24 طوایف ترک اوغوز تبار است که در زمان

گسترش سلسله سلجوقی به همراه دیگر طوایف ترک غزتبار به

غرب رودخانه جیحون و فلات قاره ایران وارد گردید و مدتی بعد بنا

به عواملی دچار فروپاشی گردید و تیره های مختلف طایفه بیات

در نقاط مختلف پراکنده گردید در این بین یکی از تیره های پرجمعیت

طایفه بیات به غرب کشور ایران و منطقه پشتکوه لرستان

(شامل مناطقی از استان ایلام و شمال خوزستان امروزی) رفته بودند

که گویا در زمان ضعف سلسله سلجوقی که یکپارچگی این

سلسله از بین رفته بود و وارثان این سلسله در نقاط مختلف ایران

حکومت های کوچک و محلی سلجوقی را تشکیل داده بودند که

به حکومت های اتابکان سلجوقی معروف هستند بیات هایی که به

منطقه پشت کوه لرستان رفته بودند موفق به تشکیل حکومتی محلی

و کوچک در آن منطقه شدند که دوام چندانی نیافت و در حدود

سال 600 هجری قمری به دست شجاع الدین خورشید بن ابی بکر

موسس سلسله حکومت اتابکان لر کوچک از بین رفت (مستوفی

1387 :553 ) و افراد تیره بیات در منطقه پشت کوه لرستان

پراکنده گردیدند این منطقه تا مدتها بعد از انقراض حکومت بیات ها و

پراکندگی بیات های آن منطقه به اسم ولایت بیات مشهور بوده و

در منابع مختلف تاریخی به آن اشاره می شد

گویا نوادگان آنان که هنوز در آن مناطق زندگی می کنند دیگر قادر به

تکلم به زبان ترکی نیستند در مورد چگونگی تاسیس این حکومت و

سلاطین آن اطلاعی در دست نیست اما در منابع مختلف تاریخی به

این ولایت اشاره شده است که در ادامه آن ها را بیان خواهم نمود

بر اساس اشارات منابع تاریخی و جغرافیایی می توان فهمید

که ولایت بیات از نزدیکی بندنیجین ( مندلی امروز در خاک عراق )

شروع میشده و مناطق باکسیا و بادریا یعنی شهر های

بلدروز و بدره و قسمت هایی از استان واسط و میسان در کشور

عراق و شهرستان دهلران در استان ایلام امروزی و بخشهایی از

دشت های شمال خوزستان امروزی را در بر می گرفته است

1 _ نخستین اشاره به نام بیات در منطقه عراق عرب در کتاب

ابن اثیر است

2 _ مقاله آل پرچم از آغاز تا فرجام فصلنامه تاریخی خوارزمی

ش 18 ، پاییز 1396

3 _ مستوفی در خصوص بندنیجین یا شهر امروزی مندلی

می نویسد : شهر کوچی است و به آب و هوا و محصولات مقابل

بیات حقوق دیوانیش هفت تومان و شش هزار دینار است

( مستوفی ص 41 )

به مرور از وسعت این ولایت کم شده بطوریکه در متون تاریخی عهد

صفویه و قاجار بیشتر با نام قلعه بیات شناخته می شده است

در حال حاضر ولایت بیات محدود به یک دشت کوچک در بخش موسیان

شهرستان دهلران گردیده است وجود روستایی با نام بیات در

بخش موسیان و دو روستا با نام های بیاتیون ارشد و بیاتیون آصف

در جنوب دزفول که امروزه به شهر دز آب یا امامشهر تغییر نام داده است

همچنین وجود روستای البیات در دشت عباس خوزستان در کنار رودخانه

میمه که گروهی از بیات ها در آنجا بوده اند و آنجا را ترک می کنند و 

اکنون روستایی عرب نشین است گواهی بر این مدعا هستند

نخستین اشاره به ولایت بیات در کتاب جهانگشای جوینی است

به هنگام لشکرکشی هولاکو به بغداد او لشکر خود را از سه قسمت

روانه بغداد نمود سوغونجاق نویان و بایجونویان از راه اربیل و شهر زور

و دقوقا ، کیت بوقانویان و انکیانویان از راه لرستان و ولایت بیات

و خود هولاکو از راه کرمانشاهان و حلوان (جوینی 1387 : 3/857)

وی همچنین از بر انداختن باجهای قدیم بلاد تستر و بیات سخن به

میان آورده است (جوینی 1387 :1/135)

خواجه رشید الدین فضل الله همدانی  در مکتوبات خود خطاب به

فرزندش امیر شهاب الدین حاکم تستر و اهواز جدول وجوهات دیوانی

خوزستان را ذکر می کند در این جدول ولایت بیات  از ولایات خوزستان

نام برده شده است (همدانی 1945 :123)

همچنین در مکتوب سی و سوم به خواجه سراج الدین دسفولی

می نویسد :(ولایت بیات را به روسا و صدور آنجا بوجهی معین بضمان

دهند) خواجه در ادامه می نویسد : ( قریه کوخات در بیات واقع است

را به ملکیت خواجه در آورده در آنجا زراعت نموده آبادش نمایند )(177)

حمدالله مستوفی در دو اثر خود به ولایت بیات پرداخته است

وی در نزهت القلوب می نویسد بیات قصبه ایست و بادرایا و باکسایا

دو قصبه دیگر است و با چند موضع از توابع بیات است در بیات آب روان

نیز تلخ است( احتمالا رود تلخاب امروزی مد نظر است ) اما آب کاریزش

که بر یک فرسنگی بیات است خوش طعم بود(مستوفی 1336 :41)

مستوفی در دیگر اثرش یعنی تاریخ گزیده در خصوص ولایت بیات آورده

که شاه شجاع الدین خورشید(حک621_580) اتابک لرستان که از

دست اندازیهای مکرر ترکان بیات به متصرفات خویش خشمگین بود

فرزندش بدر و سیف الدین رستم را برای سرکوبی حاکم بیات بدان سو

گسیل کرده شکست سنگینی بر آنها وارد نمود در نتیجه حاکم بیات

هزیمت یافت و قلمرو او که به ولایت بیات مشهور بود در تصرف لران

در آمد(مستوفی 1387: 553)معینی و بدلیسی این مطالب را عینا

نقل نموده اند(نطنزی 1387 : 50 ، بدلیسی 1377 : 35 )

در قرون بعد ولایت بیات بر حوزه محدودی اطلاق می شد که

مشهورترین ناحیه آن قلعه بیات بر سر راه شوشتر و عراق عرب

بوده است در متون صفویه بیشتر به قلعه بیات اشاره گردیده از جمله

درسال948 قمری ابراهیم خان ذوالقدر و حسین جان سلطان روملو

مناطق دزفول و ولایت بیات را مورد تاخت و تاز قرار دادند

( ترکمان 1350 : 95 /1 ،روملو 1349 : 38 ، قاضی قمی

1383 :295 /1 ، عبدی بیگ شیرازی 1369 :101 )

همچنین اشاره شده که القاس میرزا برادر شاه طهماسب صفوی

به هنگام بازگشت بعد از شکست در عصیان سال 955 قمری

از طریق دزفول و قلعه بیات به بغداد بازگشته است

(عبدی بیگ شیرازی 1369 : 101 ، روملو 1349 : 435 ،

قاضی قمی 1383 : 335 ) همچنین در نامه ای که الله وردی خان

در خصوص فتوحات عراق به شاه عباس نوشته به فتح قلعه بیات

نیز اشاره کرده است ( یزدی 1366 : 245 )

همچنین نادر شاه افشار هنگام عزیمت از عراق عرب به خوزستان

 مدتی در این قلعه توقف نمود( استرآبادی 1390 : 223 )

در عهد قاجار شاهزاده محمود میرزا قاجار در سفرنامه خود

به سال 1245 هجری قمری که به لرستان و خوزستان سفر کرده

از وجود تل (تپه) هایی در قریه بیات نام آورده که در دشت بیات

بقعه بسیار بزرگی که آرامگاه یکی از بزرگان است قرار دارد که

آن را سلاطین ساخته اند(قاجار 1390 : 180)

مشیر الدوله تبریزی در شرح ماموریتش برای تشخیص و تعیین

مرزهای ایران و عثمانی در سال های 1271_1265 هجری قمری

قریه بیات را از آبادی های طایفه ترک بیات دانسته که در ولایت

پشتکوه لرستان قرار داشته و همچنین از پراکندگی بیات ها

در توابع شوشتر و دزفول خبر داده است

(مشیر الدوله تبریز 1348: 102) این روستا امروزه در شهرستان

دهلران استان ایلام قرار دارد

همچنین گروهی از طایفه بیات در شهرستان آبدانان استان ایلام

زندگی می کنند که دیگر قادر به تکلم به زبان ترکی نیستند

گویا ویرانه قلعه بیات امروزه در کشور عراق وجود دارد

(لسترنج ص 69 _ 70)

واژگان ترکی مخصوص ایل بیات

واژگان ترکی مخصوص ایل بیات

ایل بیات داری واژگان ترکی مخصوص به خود نیز می باشد که در دیگر

ایلات ترک استفاده از آن ها دیده نشده است محقق بزرگ زبان ترکی

استاد اسدالله مردانی رحیمی به تعدادی از آن ها در کتاب

قاشقایی سوزلوگو صفحه 41 اشاره نموده است هم ایلی های و

هم تباران گرامی اگر کلماتی را استفاده می کنند که استفاده از آن ها

را در دیگر طوایف ترک ندیده اند برای بنده ارسال نمایند تا آن ها را

در این مقاله اضافه نمایم

کلمه ترکی خاص طایفه بیات :                       معنی :

سونگ                                                      بالغ ، به سن بلوغ رسیده

ساچ اوزادان                                               زرد پی

چادان                                                       عقرب

چاخاناق=چاخانج                                        کبریت

کورتاسلاماق                                             سر بریدن حیوان

گیویز                                                        زالزالک