تاثیر فرهنگ قزلباشی بر نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران ایل بیات(بایات) :

تاثیر فرهنگ قزلباشی بر نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران ایل بیات(بایات) :

این مقاله تقدیم میگردد به پیشگاه امیرالمونین حضرت امام علی ابن ابیطالب(ع)

اسدالله الغالب ، فاروق اعظم ، حیدرکرار ، مولی الموحدین 

عید غدیر سال 1401 / نوشته محمدرضا احمدی

ترکها از جملات ایلات بیست و چهارگانه ترکمان اوغوز که ایل بیات یکی از آنان است
از جمله اقوامی هستند که اسلام را با شوق پذیرفته و خود به نشر دهندگان دین مبین اسلام
تبدیل شدند بیات ها ابتدا همگی سنی مذهب بودند
در میان ترکهای اهل تسنن حضرت امیرالمونین امام علی ابن ابیطالب(ع)
و فرزندان ایشان دارای احترام و جایگاه خاصی بوده و هستند
اما با روی کار آمدن طریقت قزلباشی و ایجاد حکومت صفوی 
جمعیتهایی از ایل بزرگ بیات(بایات) به آنان ملحق شدند
در مورد طریقت قزلباشی لازم به توضیح است که همان طریقت صفویه بوده

که بعدا دچار تغییراتی بنیادین میشود

طریقت صفویه طریقتی در تصوف بود که توسط شیخ صفی‌الدین اردبیلی 

جد اعلای شاهان صفوی تأسیس شد
که ابتدا صوفیان سنی مذهب بودند و بعدا گرایشاتی از تشیع پیدا کردند
و ترکیبی از صوفی گری و بعضی از اعتقادات تشیع شدند
در زمان شاه اسماعیل اول صفوی اوج رواج طریقت قزلباشی بود
اما به مرور طریقت قزلباشی دچار پالایش شده و رفته رفته
مشرب صوفیگری آن حذف شد بطوری که در زمان شاه عباس اول صفوی
آنان معقتدین تمام و کمال به مذهب تشیع اثنی عشری بودند
و علمای تشیع ملجا فکری قزلباشان شدند
بیات هایی که به دولت صفوی ملحق شده و در ردیف قزلباشان قرار گرفتند
نیز تحت تاثیر نمادهای هویتی قزلباشی از طریقت و دین گرفته تا پوشاک و
غیره قرار گرفتند
از جمله می توان به فرهنگ قزلباشی در نامیدن فرزندان پسر ایلات ترکمان قزلباش اشاره کرد
قزلباشان که امیرالمومنین امام علی ابن ابیطالب(ع) را مقتدا ، امام و رهبر خود میدانستند
از نام مبارک " علی " و ترکیبات آن با اسامی دیگر و القاب آن حضرت همچون ، حیدر

در نامگذاری فرزندان پسر بسیار استفاده کردند
نامگذاری بصورت ترکیبی اسمی با نام علی مانند محبعلی ، مستعلی و ..
تا پیش از قزلباش شدن ایلات ترکمان در بین ایلات ترکمان مانند ایل بیات(بایات) رواج نداشت
و از دوره صفوی است که در بین ایلات ترکمان مانند ایل بیات(بایات) رواج پیدا کرد
نامگذاری فرزندان پسر با نام مبارک " علی " و ترکیبات آن با اسامی دیگر
در واقع ابراز ارداتی بوده به پیشگاه حضرت امیرالمونین امام علی ابن ابیطالب(ع)
که ایلات ترکمان قزلباش از جمله ایل بیات(بایات) آن را انجام میدادند
این سنت حسنه قزلباشی تا مدتها بعد از سقوط سلسله صفوی
در میان فرزندان بزرگان ایل بیات(بایات) رواج داشت 
در ادامه به معرفی (بزرگان) روسا و سرداران ایل بیات 
در چهارچوب جغرافیای کنونی ایران 
بر اساس دسته بندی آنان بر حسب جغرافیای مورد نظر دولت صفوی میپردازیم
که نام و مقامشان در اسناد معتبر تاریخی دولتهای ترک ثبت شده 
و نامشان تحت تاثیر فرهنگ قزلباشی ، علی یا ترکیب علی با اسامی دیگر

و همچنین صفات امیرالمنین(ع) همچون حیدر برای اسامیشان انتخاب شده است

بیات های خراسان :
بیات های خراسان قدیمیترین بیات های ساکن در جغرافیای کنونی ایران هستند
و از دوره تیموری دارای اسناد تاریخی اسکان در خراسان هستند
اینان تا زمان تیمور و جانشینان وی سنی مذهب بوده و از دوره صفوی
شیعه مذهب شدند و جزو قزلباشان معتمد دولت صفوی در خراسان بودند

از تاثیر فرهنگ قزلباشی در نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران

بیات های قزلباش خراسان می توان افراد زیر را مثال زد :

1- بیرام(بایرام) علی سلطان بیات :
بیرام علی سلطان بیات بعد از مرگ محمد سلطان بیات به سمت
حاکم نیشابور و ایلخان ایل بیات در خراسان منصوب گردید(1)

2- فتح علی خان بیات :

حاکم نیشابور و ایلخان ایل بیات در زمان شاه سلطان حسین صفوی و شاه طهماسب دوم صفوی 

در خراسان بود (2)

3- بهرامعلی خان بیات :
از سرداران نادرشاه افشار بود(3)

4- محمدعلی سلطان بیات :

حاکم بند مبارکه مرو بود(4)

5- علیقلی خان بیات :

علیقلی خان بیات حاکم شهر نیشابور و ایلخان ایل بیات در خراسان

تا اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار است(5)

بیات های حوزه زنجان _ همدان _ اراک :

اینان از بیات هایی هستند که متحد دولت ترکمان آغ قویونلو بودند
و ما میدانیم تا آن زمان سنی مذهب بودند 
چنانکه قرایولوک عثمان موسس دولت آغ قویونلو در دیاربکر ،

دارای نام عثمان بوده (6) که نشانگر مذهب اهل تسنن آنها بوده است
اینان بعد از شکست آغ قویونلوها به صفویه ملحق شده و در ردیف ترکمانان قزلباش قرار گرفتند
و در دوره صفوی شیعه مذهب شدند
در زمان شاه طهماسب اول صفوی با انتقال پایتخت صفویه به قزوین
جهت حفاظت از پایتخت صفویه به چند صد کیلومتری غرب قزوین منتقل شدند
و در واقع گارد حفاظتی و سپر دفاعی پایتخت صفویه بودند
 و به دستور شاه طهماسب اول صفوی
به آنان ییلاقاتی داده شده که از زنجانرود شروع تا به غرب زنجان امتداد می یافت
و به بیجار در استان کردستان امروزی ختم میشد
و قشلاقاتی که از شرق و جنوب شرق همدان شروع شده
تا به اراک (کزاز و کرهرود) و اطرافش امتداد مییافت و بین این نقاط ییلاق و قشلاق میکردند(7)(8)

از تاثیر فرهنگ قزلباشی در نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران

بیات های قزلباش حوزه زنجان - همدان - اراک  می توان افراد زیر را مثال زد :

1- سلطان علی بیگ بیات :

از سرداران نامدار شاه محمدصفوی بود(9)
2- حسینعلی بیگ بیات :
برادر سلطان علی بیگ بیات و ازسردارن دولت صفوی

و سفیر شاه عباس اول صفوی به اروپا بود(10)

3-علیقلی بیگ بیات :
از سرداران شاه عباس اول صفوی درجنگ با ازبکان
و از اعضای گروه اعزامی توسط شاه عباس اول صفوی به اروپا بود(11)
4- یارعلی سلطان بیات :
از امرای دولت صفوی در زمان شاه عباس اول صفوی
و حاکم شاهسون در قلعه بایزید بود امروزه قلعه بایزید
به شهر بایزید تبدیل گشته است
و در کشور ترکیه در جنوب غربی منطقه آرارات قرار دارد(12)

5- علینقی خان بیات :

علینقی خان بیات ملقب به نظام لشکر و صمصام الملک یکی از بزرگترین
مالکان در منطقه اراک و از سرداران ناصرالدین شاه قاجار بود(13)

بیات های منطقه اصفهان و فارس :

شاخه ای از بیات های حوزه زنجان - همدان - اراک هستند که جزو قزلباشان
مورد اعتماد شاهان صفوی بودند
با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان در زمان شاه عباس اول صفوی
به دستور شاه عباس اول صفوی جهت حفاظت از پایتخت صفویه
در نقش گارد حفاظتی و سپر دفاعی اصفهان
به مناطقی در شمالغرب اصفهان شامل فریدن و چادگان(14)
و جنوب غرب اصفهان منطقه سمیرم منتقل شدند(15)

از تاثیر فرهنگ طریقت قزلباشی در نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران

بیات های قزلباش فریدن و چادگان می توان افراد زیر را مثال زد :

1- محمدعلی خان بیات :
از سرداران شاه سلطان حسین صفوی بود(16)
2- حیدرخان بیات :
از سرداران شاه سلطان حسین صفوی بود
(القاب حضرت امیرالمونین امام علی ابن ابطالب(ع)
مانند حیدرکرار نیز از اسامی قزلباشی بود که مورد استفاده
قزلباشان از جمله قزلباشان بیات قرار میگرفت)(17)

بیات های قزلباش منطقه سمیرم موسوم به بیات مستعلی بیگ

ییلاق را در سمیرم سپری و برای قشلاق به اطراف شبراز میرفتند

از تاثیر فرهنگ قزلباشی در نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران 

بیات های قزلباش مستعلی بیگ می توان افراد زیر را مثال زد : 

1- مستعلی بیگ بیات :
رییس بیات های سمیرم که دارای مقام بیگ یکی از مقامات مهم
نظامی قزلباشی در زمان شاه عباس اول صفوی بوده 
و نام او برروی بیات های سمیرم گذاشته شده است
و به طایفه بیات مستعلی بیگ مشهور شدند (18)
2- بیکعلی آقا بیات :
رییس طابفه بیات مستعلی بیگ و هم پیمان دولت نادرشاه افشار بوده است(19)

بیات های ماکو :

شاخه ای از بیات های حوزه زنجان - همدان - اراک هستند
که به دستور شاه عباس اول صفوی جهت حفاظت از ماکو به ماکو منتقل شدند(20)

از تاثیر فرهنگ قزلباشی در نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران

بیات های قزلباش ماکو می توان افراد زیر را مثال زد :

1- گداعلی سلطان بیات :
از امرای دولت صفوی در زمان شاه عباس اول صفوی
و حاکم صفویه در منطقه ماکو بود
شاه عباس اول برای تثبیت جایگاه صفویان در منطقه سیصد خانوار از ایل بیات
را از کزاز و کرهرود(اراک امروزی) واقع در جنوب شرقی همدان به ماکو کوچاند(21)

2- علی خان بیات ماکو :
حاکم شهر ماکو  در زمان قاجار بود
همچنین دو ماه مانده به فوت محمدشاه قاجار به عنوان حاکم تبریز منصوب شد
و  از طرف محمدشاه قاجار به لقب " سردار آذربایجان " مفتخر
و شمشیر مرصع به الماس به او عطا شد(22)

3- محبعلی خان بیات سرتیپ ماکویی :
حاکم کرمانشاهان در زمان محمدشاه قاجار بود
افتخاری بیات قلمرو حکومت محبعلی خان بیات را شامل
کرمانشاهان ، خرم آباد و حفظ سرحدات عراق دانسته
اعتماد السلطنه و سپهر هم حکومت وی در کرمانشاهان را مقتدرانه توصیف کردند
و او را برقرار کننده امنیت مناطق خرم آباد ، دزفول و الشتر دانسته اند
او قبل از والی شدن از سرداران محمدشاه قاجار بود که به همراه شاه قاجار
در محاصره هرات شرکت کرده بود
همچنین برخی از خوانین بیات ماکو در این جنگ کشته شدند
محبعلی خان بیات همچنین داماد فتحعلیشاه قاجار بود
بدرجهان دختر فتحعلشاه قاجار ملقب به ماه باجی به عقد محبعلی خان بیات درآمد(23)

4- محمد علی خان بیات سرتیپ ماکویی :
برادر محبعلی خان بیات ماکویی است که بعد از تسلط
محبعلی خان بیات ماکویی بر لرستان به حکومت لرستان
در زمان محمدشاه قاجار منصوب شد
او قبلا از سرداران دوره قاجار در منطقه آذربایجان بود
و نقش مهمی در سرکوب اکراد جلالی که به غارت
کاروان ها می پرداختند داشت
همچنین از سرداران محمدشاه قاجار بود که به همراه شاه قاجار
در محاصره هرات شرکت کرد
همچنین برخی از خوانین بیات ماکو در این جنگ کشته شدند
محمدعلی خان بیات همچنین داماد فتحعلشاه قاجار بود
رخساره بیگم دختر فتحعلشاه قاجار معروف به زینت الدوله با محمد علی خان ماکویی
ازدواج کرد(24)
5- محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان :
در سال 1263 هجری قمری به خراسان اعزام  و حاکم بجنورد شد
رضاقلی خان هدایت حکومت محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان را
از بجنورد تا شیروان و خبوشان دانسته و او را
 " سرتیپی ... متهور و دلیری متنمر " معرفی کرده است
محمد تقی سپهر تدابیر محمدعلی خان بیات در نظم بخشی به بجنورد
و مناطق اطراف و ایستادگی ماکوییان در دفاع از این شهر را ستوده است
محمد علی خان بیات در شهر بجنورد کشته شد
محمدعلی خان بیات جایگاه ویژه ای نزد محمد شاه قاجار داشت
و خبر " کشته شدن او به ملامت و رنجش خاطر خاقان غازی
(محمدشاه قاجار) بیفزود " (25)

بیات های حوزه تهران - مازندران - گلستان :

بخشی از طایفه شامبیاتی از ایل بزرگ بیات هستند
که از بنیانگذاران ایل قاجار و از قزلباشان صفوی می باشند
و در حوزه تهران - مازندران - گلستان متمرکز بوده اند
و اکثرا دارای شهرت شامبیاتی یا شامبیاتی قاجار هستند

از تاثیر فرهنگ طریقت قزلباشی در نامگذاری روسا(بزرگان) و سرداران

بیات های قزلباش حوزه تهران - مازندران - گلستان می توان افراد زیر را مثال زد :

1- محمد علیخان شامبیاتی : 
یکی از سردارن بزرگ نادرشاه افشار بوده است 
همچنین نام و مهر محمد علی بیک(خان) شامبیاتی
در سند تاریخی تفویض سلطنت ایران به نادرشاه افشار
که در دشت مغان به تاریخ چهارم ماه شوال سال 1148 هجری قمری تهیه شد
و مورد تایید سران ایلات ترک حاضر در آن مجلس گردید آمده است(26)
2- محمد علی خان قاجار شامبیاتی :
از سرداران ارتش قاجار در زمان فتحعلیشاه قاجار بود که همراه
با نایب السلطنه عباس میرزا در جنگ با روس ها شرکت داشت(27)
3- محمد علی خان (محمد)قاجار شامبیاتی :
در زمان فتحعلشاه قاجار که محمدعلی میرزا دولتشاه قاجار فرزند فتحعلیشاه قاجار
به سمت حاکم کرمانشاه منصوب شد همراه با وی عازم کرمانشاه شد

و از مقامات دولت قاجار در کرمانشاه بود(28)

نوشته محمدرضا احمدی

گروه فرهنگ و تاریخ ایل بزرگ بایات(بیات)
 

منابع :

1-  اسکندر بیگ ترکمان _تاریخ شاه صفی / ص 268

2-  (یاته صفحات 84-86 )(مقاله گروه های قومی خراسان نوشته دکتر عقیل تقوی)

3- ( کتاب نادر قهرمان بی آرام پادشاه ناکام )

4-  (عالم آرای نادری ص 128_ 392 _ 483 و مهاجران توران زمین ص 403 _ 405)

5 - (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ 

/ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ / بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴) 

6- مقاله مبانی مشروعیت حکومت در نگاه سلاطین آق‌قویونلوها نوسندگان

دکتر آذر آهنچی  - دکتر روزبهانی​​​​ / دانشگاه تهران

7- نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر 

مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 230

8- کتاب دون ژوان تالیف اروج بیگ بیات / انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب

 ترجمه مسعود رجب نیا / سال 1338 / ص 232

9- (کتاب دون ژوئن ، تالیف اروج بیک بیات ، ترجمه مسعود رجب نیا ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،
تهران 1338 ، صفحه 209 ، 218 ، 225 ، 226 )

10- (اروج‌بیگ، ص 268ـ269؛ فلسفی، ج 4، ص 1475ـ1477)

11- (رجوع کنید به اروج‌بیگ، ص326ـ340؛ فلسفی، ج4، ص1484)

12- (غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر،
چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۲ ش)
(اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/
نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

13- (اعتمادالسلطنه ۱۳۶۷ ش ج ۲ ص ۱۶۱۵ وکیلی طباطبائی تبریزی ص ۳۸۸ ۴۵۳)

14- (ملاجلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال(تهران : وحید ، 1366) ، ص 201)

15- کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان تاربخ پانصد ساله طایفه چوله/ بخش اسناد معاملاتی 

طایفه بیات مستعلی ییگ با طایفه چوله

16- (مرعشی صفوی صص 127- 128)

17- (مرعشی صفوی صص 127- 128)

18- کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 144

/ ایلات و طوایف ترک نوشته مظفر قهرمانی نسخه الکترونیکی ص 192

19- کتاب روزنامه مبرزا محمد کلانتر فارس انتشارات کتابخانه سنائی-کتابخانه طهوری

/بهمن 1362/ص29-30

20- نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

21- (اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/
نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)
( کتاب ایل اینانلو در گذر زمان جلد دوم/ص496/خرم احسانی)
(ترکمان 1387 :741/1-742 ؛ عزیز السلطان ، 1376 :3287/4-3288 ؛
نصرت ماکویی 1373 : 3-4 ؛ افتخاری بیات 1381 : 26)

22- (حکومت 1238-1284 هجری قمری)
(فراهانی 1359 :41-42 ؛ کرزن ، 1349 :676/1)(سپهر 1390 : 964/3)

23- (اعتماد السلطنه ،1367 الف : 1656/3-1660 ؛
سپهر ، 1390 : 777/2-778)(افتخاری بیات ، 1380 : 27 )

(اعتماد السلطنه ، 1367 الف : 3 / 1661 ؛سپهر ، 1390 : 2 / 778)

(اعتضاد السلطنه ، 1370 : 483 ، 490 ؛
هدایت ، 1380 : 10 / 8151 ، 8152 ؛ سپهر ، 1390 : 721/2)

(عضدالدوله 1376 : 332 ، 359 ؛ اعتماد السلطنه 1367 الف : 167/3 ؛
نظام السلطنه مافی ، 1362 :63/1)

24-(افشار ، 1375 : 3 / 314 ؛ نصرت ماکویی ، 1373 : 16)

( همو ، همان ، 204 -205)(اعتضاد السلطنه ، 1370 : 483 ، 490 ؛
هدایت ، 1380 : 10 / 8151 ، 8152 ؛ سپهر ، 1390 : 721/2)

(افتخاری بیات ، 1381 : 27)(خاوری شیرازی ، 1379 :61 ؛همو ،1380 :61/2 ؛
عضد الدوله ، 1376 : 197 ،332 ،358 - 359)

25-(اعتماد السلطنه ، 1367 ب ، 1 / 946 ؛ جهانگیر میرزا 1384 : 296)

(هدایت 1380 : 8363/10)(سپهر ، 1390 : 884/2 ، 886)(هدایت  1373 : 460)

26- (رجوع به مجمل التواریخ گلستانه ص 21 - 22 شود)

27- (تاریخ ذوالقرنین نوشته خاوری شیرازی ص 230_236_252_253)

28- (مقاله محمدعلی میرزا دولتشاه «دولت و شاهی مستقل» نویسنده رامین یلفانی)
(مقاله بررسی و مطالعه مسائل جغرافیای سیاسی و امنیتی استان کرمانشاه
قسمت کرمانشاه در زمان قاجاریه)

نبرد حماسی بیات های خراسان

نبرد حماسی بیات های خراسان :

بسم الله الرحمن الرحیم

این مطلب تقدیم میگردد به روح دلاوران سلحشور و شهدای ایل ترک بیات(بایات)

بعد از ترور نادرشاه افشار پادشاه بزرگ سلسله ترک افشاریان ،

میان سرداران وی اختلاف پیش آمد

از جمله احمدشاه درانی از سرداران بزرگ نادرشاه افشار موفق شد

به کمک دیگر افاغنه بربخشی از افغانستان حکومت کند

و عملا کشوری مستقل را تشکیل دهد او به این بسنده نکرد

و به نیشابور که از مراکز مهم تجمع ایل تورک بیات(بایات) درخراسان است

و قلعه نیشابور در آن زمان تحت حاکمیت ایلخان ایل بیات قرار داشت چندین حمله نمود

در این مقاله به یکی از زیباترین حماسه های ایل بیات در تاریخ ایل بیات اشاره می کنیم

که شرح آن در منابع تاریخی بصورت زیر آمده است :

احمدشاه درانی در کمال خرمی و سرور به عزم تسخیر نیشابور

با لشکری وارد نیشابور شد و قلعه نیشابور را محاصره نمود

جعفرخان بیات(ایلخان وقت ایل بیات در خراسان و حاکم نیشابور) که در آن زمان

به حکم شاهرخ شاه افشار حکومت آنجا را به عهده داشت

دو هزار جنگجوی سواره در  قلعه نیشابور در اختیار داشت ،

احمدشاه درانی به سپاهش دستور حمله به قلعه نیشابور را داد

در پی حملات مکرر سپاه افغان ، جمع کثیری از لشکر افغان هدف گلوله و تیر

جنگاوران ایل بیات قرار گرفته کاری از پیش نبردند

سپاه احمدشاه درانی به توپ متوسل شده و موفق شدند با توپ باران دیوار قلعه نیشابور

بخشی از دیوار قلعه نیشابور را تخریب نمایند

جعفرخان بیات و افرادش ، با سنگ و کلوخ و قالی موفق شدند رخنه ایجاد شده

در دیوار قلعه را پر کنند و خود و افرادش در قسمت آسیب دیده

دیوار قلعه که پرشده بود ایستادند و مانند سد اسکندر مانع نفوذ افغانها به داخل

قلعه نیشابور شدند تا اینکه روز به آخر رسیده و جنگ موقتا تا فردا تعطیل شد

جعفرخان بیات و دیگر بیات ها از فرصت استفاده کرده در دل شب

مردم نیشابور را از کوچک و بزرگ جمع کرده به کندن چاه در خندق اطراف قلعه پرداختند

و هر پنج نفر مسول کندن یک چاه شدند و کار کندن چاه ها تا صبح به اتمام رسید

و تا صبح موفق به کندن صد و هفتاد و هشت چاه شدند

و سر چاه ها را با خس و خاشاک پوشاندند

چو روز دگر مهره آتشین/ برآمد زحلقوم توب زمین

شرارش همه کوه و هامون گرفت/ شعاعش زمین تا بگردون گرفت

با طلوع آفتاب لشکر افغان مانند مور و ملخ اطراف قلعه را گرفته

با شلیک گلوله توپ به قسمت آسیب دیده دیوار قلعه مجدد آن را هموار کردند

و به سمت قلعه یورش بردند تفنگچیان بیات از روی برج دو هزار افغان را مورد اصابت گلوله قرار دادند

لشکر افغان خود را به خندق رسانیدند جمع کثیری از افغان ها در چاه های

داخل خندق افتاده و هلاک شدند

گروهی از افغانها خود را به رخنه ایجاد شده در دیوار قلعه رسانیده

و جنگ سختی بین ترکان بیات و افغانها صورت گرفت

جماعت افغان موفق شدند یکی از برجهای قلعه را که نزدیک رخنه ایجاد شده

در دیوار قلعه وجود داشت تصرف کنند

افغانها بر بالای برج پرچم خود را برافراشتند و نقاره پیروزی را بصدا در آوردند

احمدشاه درانی از گرفتن برج به شعف آمده تعدادی از افاغنه را به همراه

دویست شتر به کمک فرستاد که رخنه ایجاد شده در دیوار قلعه نیشابور را

از دست دلاوران سلحشور ایل بیات بگیرند

توپچیان سپاه افغان با شلیک توپ چند نفر از سپاه ترکان بیات را که برسر 

رخنه ایجاد شده در دیوار قلعه موضع گرفته بودند به شهادت رساندند

از جمله جعفرخان بیات ، حاکم نیشابور و ایلخان دانای ایل بیات به شهادت رسید

و قطرات خونش بر سر و روی عباسقلی خان بیات فرزند حسن خان بیات که جوانی هجده ساله بود

پاشید ، گویی که قطرات خون جعفرخان بیات ، مسولیت ایلخانی ایل بیات را بر دوش

عباسقلی بیات میگذاشتند

عباسقلی خان جوان ایستاد و بیات ها را به ریختن خون لشکر افغان تشویق کرد

بیست نفر از سپاه بیات ها را  ، برای پس گرفتن برجی که به تصرف افغان ها درآمده بود مامور کرد

جنگجویان سپاه بیات شمشیر به دست خود را به بالای برج رساندند

نه نفرشان به ضرب گلوله افغان ها به شهادت رسیدند و یازده نفر موفق شدند

برج را مجدد تسخیر کرده چند افغان را کشته ، پرچمدار افغان و چند افغان دیگر را از برج

به پایین انداختند 

در این هنگام جمع کثیری ار افغانها نیز که به رخنه دیوار قلعه نیشابور حمله کردند 

به دست سپاه بیات کشته شدند

سپاه احمدشاه درانی از شجاعت و دلاوری بیات ها در هم شکسته بود

با غروب آفتاب از ترس شبیخون بیات ها ، عقب نشینی کردند

بیات ها با عقب نشینی لشکر احمدشاه ابدالی از قلعه خارج شدند

یراق و سلاح های کشته شدگان در میدان جنگ را جمع کردند

و افغان های نیمه جانی که در میدان جنگ باقیمانده بودند کشتند

به داخل قلعه نیشابور برگشتند

افغان ها به شمارش کشته شدگانشان در جنگ پرداختند و متوجه شدند

که نزدیک به دوازده هزار نفر افغان در جنگ با سپاه بیات ها کشته شدند

احمدشاه درانی و افغانها از ماتم کشته شدگانشان که بسیار بودند

بسیار محزون گشتند

احمدشاه درانی پیکی به جانب عباسقلی خان بیات ، ایلخان جوان و جدید ایل بیات

و حاکم نیشابور فرستاد درخواست برداشتن نعش کشته شدگان افغان را که در میدان جنگ

و داخل خندق افتاده بودند نمود

عباسقلی خان بیات با درخواست آنان موافقت نمود ، افاغنه نعش های کشته شدگانشان را

به خاک سپرده از نیشابور عقب نشینی کرده و روانه هرات گردیدند

تهیه  و به روزگردانی نثر : محمدرضا احمدی

گروه فرهنگ و تاریخ ایل بایات(بیات)

منبع :

کتاب مجمع التواریخ تالیف ابوالحسن بن محمدامین گلستانه

بسعی و اهتمام مدرس رضوی

چاپخانه شرکت طبع کتاب / ص 68 ، 69 ، 70 ، 71

(رییسان)روسای ایل بیات(بایات) در اسناد تاریخی ثبتی و منابع تاریخی در جغرافیای ایران

(رییسان)روسای ایل بیات(بایات) در اسناد تاریخی ثبتی و منابع تاریخی در جغرافیای ایران

بسم الله الرحمن الرحیم

این مقاله تقدیم میگردد به روح والای (رییسان)روسای ایل بیات(بایات) :

در این مقاله به معرفی روسای ایل ترک بیات در اسناد ثبتی تاریخی می پردازیم

برای بررسی راحت تر روسای ایل ترک بیات(بایات) بر اساس اسناد تاریخی ثبتی

و منابع تاریخی ، باتوجه به اینکه ایل بیات در چند حوزه جغرافیایی مشخص دارای پراکندگی 

و تراکم جمعیت است و ریاست بر بیات ها در بین آنان در طول چند نسل

بر اساس اسناد مهم تاریخی پیوسته بوده ،

از این  لحاظ روسای ایل بیات(بایات) را به چند گروه تقسیم می نماییم

(لازم به ذکر است از کلمه روسا(رییسان) استفاده شده چون روسای ایل بیات 

که در تعامل با دولت های ترک بودند القابشان باید تایید دولتهای ترک انتخاب میشد

و هر لقب جایگاه و مقام و کارد خاصی نزد دولت های مذکور داشته است

چون القاب برای(رییسان) روسای ایل بیات دارای تنوعی چون

خان ، سلطان ، بیگ و آقا بوده است در مقاله تحت عنوان کلی (رییسان) روسای ایل بیات

نام برده می شوند، اینان روسای اصلی و قانونی ایل بیات(بایات) هستند بر اساس

احکام سلسله های ترک)

1) روسای بیات های خراسان :

بیات های خراسان از دوره تیموری تا اواسط دوره قاجار در تاریخ خراسان

نقش مهمی داشتند حضور بیاتهای خراسان در نقش نیروهای جنگی

حکومت گورکانیان تیموری تا اوسط قاجار در منابع تاریخی ذکر شده است

اما به دلیل عدم ثبت دقیق از تاریخ طوایف ترک منطقه خراسان

از نام روسای بیات های خراسان تا آغاز دوره صفوی بیخبریم

از آنجا که در دوره صفوی به ثبت تاریخ صفویه اهمیت خاصی میدادند

و اسناد فراوانی از آن دوره باقی مانده است نام روسای ایل بیات در منطقه خراسان

که هم ریاست بر بیات های خراسان و هم حکومت آن مناطق را همزمان با هم داشتند

به شرح زیر است :

1_ بابا الیاس بیات : 

بنا به نوشته افضل التواریخ،

در حدود سال 933ق/1527م بابا الیاس بیات حاکم نیشابور و رییس بیات های خراسان بوده است (1)

2_ محمود سلطان بیات :

محمود سلطان بیات فرزند بابا الیاس رییس بیات ها در خراسان

در زمان شاه عباس اول صفوی و همچنین حاکم نیشابور ، اسفراین و سبزوار بود

که درحمله عبدالمومن خان ازبک به خراسان کشته شد(2)

3_ محمد سلطان بیات :

محمد سلطان بیات در زمان شاه عباس اول صفوی رییس بیات های خراسان

و همچنین حاکم نیشابور ، اسفراین و سبزوار بود(3)

وی فرزند بابا الیاس بیات و برادر محمود سلطان بیات حاکم پیشین در آن مناطق بود

که بعد از مرگ برادرش محمود سلطان بیات به مقام او منصوب شد(4)

4_ بیرام(بایرام) علی سلطان قره بیات :

بیرام(بایرام) علی سلطان قره بیات بعد از مرگ محمد سلطان بیات به سمت

رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور ، اسفراین  و سبزوار منصوب گردید(5)

5_ ابراهیم خان بیات :

فرزند بیرامعلی خان بیات بعد از پدرش حاکم نیشابور و رییس بیات های خراسان شد(6)

6_ محمدرحیم خان بیات :

بعد از برادرش ابراهیم بیات ، رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور شد (7)

7_ فتح علی خان بیات :

فرزند محمدرحیم خان بیات که بعد از پدرش 

رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور

در زمان شاه سلطان حسین صفوی و شاه طهماسب دوم صفوی شد (8)

8_ حسن خان بیات :

رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور پس از فتح علی خان بیات شد(9)

9_ عباس قلی خان بیات :

فرزند حسن خان بیات بود که بعد از پدرش

در انتهای دروان افشاریه رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور گردید

بعد از ایجاد پادشاهی در افغانستان احمد شاه درانی(ابدالی)

پادشاه افغانستان شهر نیشابور را تصرف کرد ولی عباس قلی خان بیات را

دوباره والی نیشابور کرد(10)

10_ حسن خان بیات :

حسن خان بیات ولد عباسقلی خان بیات حاکم نیشابور و رییس بیات های خراسان شد(11)

11_ جعفر خان بیات :

جعفر خان بیات فرزند عباس قلی خان بیات بعد از برادرش

رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور بود(12)

12_ علیقلی خان بیات :

علیقلی خان بیات  ، رییس بیات های خراسان و

حاکم شهر نیشابور تا اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار است

او فرزند جعفرخان بیات بود (13)

13_ امام وردی خان بیات :

در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به سمت

رییس بیات های خراسان و حاکم نیشابور منصوب شد

او آخرین حاکم نیشابور از بیات ها و آخرین رییس بیات های خراسان بود(14)

2) روسای بیات های منطقه زنجان _ همدان_ اراک  :

جمعیت زیادی از ایل بیات از دوره شاه طهماسب در مناطق فوق حضور داشتند

بر خلاف بیات های خراسان که از دوره تیموری ساکن شدند

بیات های مناطق زنجان_همدان_اراک زندگی کوچ نشینی داشته 

و ییلاقشان از از زنجانرود شروع به غرب زنجان امتداد یافته تا بیجار

در استان کردستان امروزی ختم می شد(15)

و قشلاقشان از شرق و جنوب شرق همدان شروع تا 

اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش ختم میشد

آنان از دوره شاه طهماسب صفوی تا اوایل قاجار زندگی کوچ نشینی داشته

و بین ییلاق و قشلاقشان کوچ میکردند و رفته رفته شروع به اسکان کردند

روسای بیات های مناطق زنجان_همدان_اراک

در بعضی مواقع علاوه بر ریاست بر ایل بیات

از طرف دول ترک هم زمان حکومت بر بعضی مناطق را نیز برعهده داشتند

اسامی آنان بر اساس اسناد ثیتی و منابع مکتوب تاریخی به شرح زیر است :

1_ حاج اویس بیگ بیات :

رییس بیات ها در حوزه زنجان_همدان_اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش

در زمان شاه اسماعیل دوم صفوی بود(16)

2_ سلطان علی بیگ بیات :

رییس بیات ها در حوزه زنجان_همدان_اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش

در زمان شاه محمدصفوی و از مقامات عالی رتبه دربار صفوی بود(17)

3_ اغورلوسلطان بیات : 

رییس بیات ها در حوزه زنجان_همدان_اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش

 در زمان شاه عباس اول صفوی بود(18)

4_ شاهقلی سلطان بیات :

رییس بیات ها در حوزه زنجان_همدان_اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش

در زمان شاه عباس اول صفوی بود(19)

5_علینقی خان بیات : علینقی خان بیات ملقب به نظام لشکر و صمصام الملک یکی از بزرگترین

مالکان در منطقه اراک و از سرداران ناصرالدین شاه قاجار 

و آخرین رییس بیات های حوزه زنجان_همدان_اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش بود(20)

3) روسای بیات های طایفه بیات مستعلی بیگ موسوم به 

بیات های منطقه سمیرم :

بیات های سمیرم که اصالتا از بیات های منطقه

زنجان_همدان_اراک هستند که در زمان شاه عباس اول صفوی

به عنوان نیروی قزلباش محافظ پایتخت صفویه 

به جنوب اصفهان یعنی منطقه سمیرم منتقل شدند

چون ریاست آنان را مستعلی بیگ بیات به عهده داشت

به بیات مستعلی بیگ مشهور شدند(21)

اینان نه تنها روسای طایفه بودند بلکه چون بیات های مستعلی بیگ

از نیروهای قزلباش صفوی بودند روسای قزلباشان بیات هم لقب میگیرند

اسنادی تاریخی موجود است که نام روسای آنان بعد از مستعلی بیگ بیات

به شرح زیر آمده است :

1_ خان احمد بیات :

قدیمترین اسناد ثبتی تاریخی متعلق به ایل بیات در مناطق فارس و اصفهان متعلق به

طایفه بیات مستعلی بیگ است(دوره صفوی)(22)

و معروفترین رییس بیات ها درمناطق اصفهان و فارس از لحاظ جایگاه طبقاتی در عهد صفویه

خان احمد بیات بوده است به گواه اسناد تاریخی مورد تایید طایفه چوله

که حاکم قانونی و نماینده دولت صفوی در سمیرم بوده اند(23)

وی معاصر با شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان صفوی بوده است

در نظام حکومتی ایران عصر صفوی ، خان در بالاترین مرتبه قرار میگرفت(24)

(در طایفه بیات مستعلی بیگ ، نوادگان خان احمد بیات

با توجه به رسوم ایلات ترک که در طایفه یا ایل شاخه ای به اسم

مطرح ترین رییس ایل و طایفه ایجاد میکردند اقدام به ایجاد شاخه خان احمدی

در طایفه بیات مستعلی بیگ کردند طایفه بیات مستعلی بیگ به دلیل جنگهای مختلف

به تدریج دچار تجزیه و پراکندگی شد که امروزه در اکثر نقاط استان فارس ،

اصفهان ، چهارمجال و بختیاری ، کهگیوله و بویر احمد و خوزستان دچار پراکندگی شدند

اما بطور خاص نوادگان خان احمد بیات اکثرا در منطقه تاریخی سعدیه شیراز ،

سربیشه و بیدزرد در باشت گچساران پراکنده شده و اکثرا با نام خانوادگی احمدی و خان احمدی

شناسنامه گرفته اند بنده نویسنده این مقاله نیز از نوادگان خان احمد بیات هستم)

2_ مرادقلی آقا بیات :

فرزند خان احمد بیات و بعد از پدرش رییس طایفه بیات مستعلی بیگ

در عهد شاه سلطان حسین صفوی بر اساس اسناد دوره صفوی بوده است(25)

3_ بیکعلی آقا بیات :

فرزند مرادقلی آقا بیات و نوه خان احمد بیات که بعد از پدر و پدربزرگش

در زمان نادرشاه افشار ریاست بر طایفه بیات مسعلی بیگ را بر عهده داشته است

او با حمایت از نماینده و حاکم نادرشاه افشار در ولایت فارس در از بین بردن

فتنه شورش حاکم لار کمک نمود(26)

4) روسای بیات های منطقه ماکو :

از زمان شاه عباس اول صفوی تا آخر قاجاریه

هم حاکم بر منطقه ماکو بودند و هم ریاست بر بیات های ماکو را برعهده داشتند

اسامی آنان به شرح زیر است :

1_ گداعلی سلطان بیات :

شاه عباس اول  صفوی برای تثبیت جایگاه صفویان در منطقه سیصد خانوار از ایل بیات

را از اطراف کزاز و کره رود واقع در جنوب شرقی همدان(اراک امروزی و طرافش)

 به این شهر کوچاند ، گداعلی سلطان بیات اولین حاکم بیات در ماکو و رییس بیات های ماکو بود(27)

2_ مصطفی بیگ بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(28)

3_ احمد سلطان(احمد خان) بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(29)

4_ حسین خان بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(30)

5_ حسن خان بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(31)

6_ علی خان بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(32)

7_ اسماعیل خان بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(33)

8_ تیمور پاشا خان بیات :

حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(34)

9_ مرتضی قلی خان بیات :

مرتضی قلی خان بیات مشهور به اقبال سلطنه ماکویی  و سردار ماکو

و آخرین حاکم ماکو و رییس بیات های ماکو بود(35) 

او در زندان رضاشاه پهلوی به شهادت رسید

نوشته محمدرضا احمدی

گروه فرهنگ و تاریخ ایل بایات(بیات)

پی نویس :

1_ ( M. B. Dickson, op. cit., pp. 19, et 102, note l)

(فهرستی از امرای شورشی استاجلو/تاریخ پژوهان 1384شماره 3)

2_ (اسکندرمنشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴)(عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)

3_ ( اسکندربگ صفحه 1035 )

4_ (اسکندرمنشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴) (عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)

5_ (اسکندر بیگ ترکمان _تاریخ شاه صفی / ص 268) (عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)

6_ (کتاب ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم صفوی ، خلدبرین

تالیف محمدیوسف واله قزوینی اصفهانی/چاپ موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران ص 536)

7_

(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 107و116، مقاله درنگی در جنگی

مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان

بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)

8_ (یاته صفحات 84-86 )(مقاله گروه های قومی خراسان نوشته دکتر عقیل تقوی)

(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 107 و 116، مقاله درنگی در جنگی

مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان

بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)

9_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸

اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت

ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

و (کتاب عالم آرای نادری ص 1018و کتاب مهاجران توران زمین ص 406)

10_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸

اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵

ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

11_ (کتاب مجمل التواریخ تالیف ابوالحسن بن محمد امین گلستانه

/ چاپخانه شرکت طبع کتاب ص 326)

12_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸

اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵

ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

13_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

14_ (سپهر ج ۳ ص ۴۷ ۱۳۸)(گنج دانش _ جغرافیای تاریخی شهرهای ایران_ص863)

15_ (نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر 

مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 230)

16_ (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵)/ (اسکندرمنشی ص ۱۴۳ منجم یزدی ص ۲۹ـ۳۰ حسینی استرآبادی ص ۵۵)

17_ کتاب دون ژوان ایرانی تالیف اروج بیک بیات ترجکه مسعود رجب نیا / انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب

18_ (اسکندرمنشی ص ۳۵۲ـ۳۵۳ بدلیسی ص ۸۱ـ۸۲ تاریخ قزلباشان همانجا)

19_ (اسکندرمنشی ص ۳۵۲ـ۳۵۳ بدلیسی ص ۸۱ـ۸۲ تاریخ قزلباشان همانجا)

20_ (اعتمادالسلطنه ۱۳۶۷ ش ج ۲ ص ۱۶۱۵ وکیلی طباطبائی تبریزی ص ۳۸۸ و ۴۵۳)

21_ ایلات و طوایف ترک نوشته مظفر قهرمانی ص 192 نسخه الکترونیک /

کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 144

22_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی

بخش اسناد طایفه بیات مسعتلی بیگ در عهد صفویه

23_  کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 146 و 147

24_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 29

25_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 146 و 147

26_  کتاب روزنامه مبرزا محمد کلانترفارس ص29 /

انتشارات کتابخانه سنائی کنابخانه طهوری

27_ (اسکندر بیگ ترکمان ص 1086/

نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر

ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی ص 230)

28_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

29_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

30_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

31_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

32_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

33_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

34_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

35_(نصرت ماکوئی ص ۳ـ۴۸)

نگاهی به شاخه خان احمدی از طایفه بیات مستعلی بیگ

نگاهی به شاخه خان احمدی از طایفه بیات مستعلی بیگ

بسم الله الرحمن الرحیم

این مطلب تقدیم میگردد به روح والای مرحوم خان احمد بیات

و شهید قاسم احمدی

ابتدا لازم است مقداری به پیشینه طایفه بیات مستعلی بیگ

یکی از طوایف پرجمعیت ایل بیات بپردازیم

طایفه بیات مستعلی بیگ بخشی از ایل ترک بیات در منطقه اصفهان است

که در زمان شاه عباس اول صفوی به هنگام انتقال پایتخت صفویه به اصفهان ،

به عنوان نیروی جنگی قزلباش و برای حفاظت از پایتخت صفویه در برابر هجوم مهاجمان

به عنوان سپر دفاعی و گارد حفاظتی پایتخت صفویه

در شمالغرب اصفهان(مناطق فریدن و چادگان) و جنوبغرب اصفهان یعنی منطقه سمیرم

مستقر شدند(1)

اینان در واقع بخشی از جمعیت عظیم ایل بیات هستند که ییلاقشان

از زنجانرود شروع و به غرب زنجان امتداد یافته تا بیجار در کردستان ختم میشد

و قشلاقشان از شرق و جنوب شرق همدان شروع تا اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش ختم می شود(2)

که شاه عباس اول صفوی گروهی از آنان را با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان

به اطراف اصفهان منتقل کرد

بیات هایی که به منطقه سمیرم منتقل شدند ریاستشان را مستعلی بیگ بیات به عهده داشته است

به همین دلیل به بیات مستعلی بیگ مشهور شدند

دکتر عیسی شجاعی از اساتید تاریخ نیز در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان

که در رابطه با طایفه چوله که نماینده قانونی و حاکم دولت صفویه در سمیرم بودند

در باب معرفی دیگر طوایف مستقر در سمیرم در عهد صفویه نیز نام مستعلی بیگ بیات را

به عنوان بزرگ طایفه بیات سمیرم آورده است(3)

اما نام خان احمد بیات را اولین بار در بخش اسناد معاملاتی زمین که بین 

طایفه چوله که حاکم و نماینده دولت صفوی در سمیرم بودند و 

طایفه بیات مستعلی بیگ که در عهد صفویه انجام شده است می بینیم

در دو سند چاپ شده در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان

بزرگ طایفه بیات مستعلی بیگ

مرادقلی آقا ولد مرحمت پناه خان احمد معرفی میگردد

مشخص است که خان احمد بیات در آن زمان در قیدحیات نبوده است

و چون پسرش یعنی مرادقلی آقا در زمان شاه سطان حسین صفوی میزیسته 

می توان گفت شخص خان احمد بیات معاصر با شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان صفوی

بوده است(4)

نکته مهمی که وجود دارد داشتن لقب خان برای برای خان احمد بیات است

در دوره صفویه تمامی القاب چون خان ، بیگ و... با هماهنگی دولت صفویه

به بزرگان ایلات ترک اطلاق میشد

 وهر کدام از این القاب جایگاه و کاربرد خاصی داشته

چنانکه در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان در بخش طبقات اجتماعی در عصر صفویه

دکتر شجاعی می نویسد :

در نظام حکومتی ایران عصر صفوی ، خان در بالاترین مرتبه قرار میگرفت(4)

که با توجه به قزلباش بودن بیات های مستعلی بیگ در سمیرم

می توان فهمید که خان احمد بیات دارای جایگاه ممتازی 

برای دولت صفویه بوده است

چنانکه در اسناد معاملاتی طایفه بیات مستعلی بیگ ،

یکی از بزرگان طایفه چوله که دارای مقام حکومتی در دولت صفویه بوده است

یعنی حاجی نظر علی بیک چوله که با لقب حکومتی نظاما الرفعه

که از عناوین مخصوص مامورین دولت صفوی است اسمش در سند آمده است

با تایید سند مذکور همچنین لقب خان را برای خان احمد بیات تایید مجدد مینماید(5)

در نظام حکومتی فرمانروایان ترک ، که از انسجام و نظم ویژه ای برخوردار بوده

برای هر طبقه از امرا و بزرگان عناوین و القابی مصطلح بود مانند خان (6)

قدیمترین اسناد ثبتی تاریخی متعلق به ایل بیات در مناطق فارس و اصفهان متعلق به

طایفه بیات مستعلی بیگ است

و معروفترین شخص بیات درمناطق اصفهان و فارس از لحاظ جایگاه طبقاتی در عهد صفویه

خان احمد بیات بوده است

لازم به ذکر است لقب خان در دولت صفویه بالاتر از لقب بیگ بوده است

بعد از مرگ مرادقلی آقا نوادگان خان احمد بیات که ریاست طایفه بیات مستعلی بیگ

را برعهده داشتند اقدام به ایجاد شاخه خان احمدی در طایفه بیات مستعلی بیگ نمودند

که در میان طایفه بیات مستعلی بیگ به خان احمدی مشهور هستند

این امر در میان ایلات ترک رایج است که بعد از مرگ یکی از خوانین مطرح معمولا

شاخه ای به اسم او در طایفه ایجاد میکردند

ک هم نام وی باقی بماند و هم نسل او مشخص شود

مانند طایفه زمان خان برگرفته از نام زمان خان نفر ، ایلخان ایل نفر و موسس پل معروف

زمانخان در منطقه چهارمحال و بختیاری

لازم به ذکر است بزرگان طوایف و ایلات ترک به صورت موروثی از پدر به پسر مقامشان منتقل میشد

با آمدن سیستم ثبت احوال و شناسنامه در اوایل دوران پهلوی

شاخه خان احمدی طایفه بیات مستعلی بیگ

اغلب اقدام به گرفتن شناسنامه با نام خانوادگی خان احمدی و احمدی کردند

مانند اینجانب نویسنده مقاله که دارای نام خانوادگی احمدی هستم

امروزه شاخه خان احمدی طایفه بیات مستعلی بیگ

عمدتا در روستاهای بیدزرد و سربیشه در باشت گچساران

و چند خانواده  نیز در منطقه سعدیه شیراز ساکن هستند

نوشته محمدرضا احمدی

گروه فرهنگ و تاریخ ایل بایات(بیات)

منابع :

1_ (ملاجلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال(تهران : وحید ، 1366) ، ص 201)

/کتاب  اصفهان نوشته دکتر لطف الله هنرفر صفحه 56

2_ (نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر 

مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 230)

3_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 144

4_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 29

5_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 146 و 147

6_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 25