نگاهی به شاخه خان احمدی از طایفه بیات مستعلی بیگ

نگاهی به شاخه خان احمدی از طایفه بیات مستعلی بیگ

بسم الله الرحمن الرحیم

این مطلب تقدیم میگردد به روح والای مرحوم خان احمد بیات

و شهید قاسم احمدی

ابتدا لازم است مقداری به پیشینه طایفه بیات مستعلی بیگ

یکی از طوایف پرجمعیت ایل بیات بپردازیم

طایفه بیات مستعلی بیگ بخشی از ایل ترک بیات در منطقه اصفهان است

که در زمان شاه عباس اول صفوی به هنگام انتقال پایتخت صفویه به اصفهان ،

به عنوان نیروی جنگی قزلباش و برای حفاظت از پایتخت صفویه در برابر هجوم مهاجمان

به عنوان سپر دفاعی و گارد حفاظتی پایتخت صفویه

در شمالغرب اصفهان(مناطق فریدن و چادگان) و جنوبغرب اصفهان یعنی منطقه سمیرم

مستقر شدند(1)

اینان در واقع بخشی از جمعیت عظیم ایل بیات هستند که ییلاقشان

از زنجانرود شروع و به غرب زنجان امتداد یافته تا بیجار در کردستان ختم میشد

و قشلاقشان از شرق و جنوب شرق همدان شروع تا اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش ختم می شود(2)

که شاه عباس اول صفوی گروهی از آنان را با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان

به اطراف اصفهان منتقل کرد

بیات هایی که به منطقه سمیرم منتقل شدند ریاستشان را مستعلی بیگ بیات به عهده داشته است

به همین دلیل به بیات مستعلی بیگ مشهور شدند

دکتر عیسی شجاعی از اساتید تاریخ نیز در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان

که در رابطه با طایفه چوله که نماینده قانونی و حاکم دولت صفویه در سمیرم بودند

در باب معرفی دیگر طوایف مستقر در سمیرم در عهد صفویه نیز نام مستعلی بیگ بیات را

به عنوان بزرگ طایفه بیات سمیرم آورده است(3)

اما نام خان احمد بیات را اولین بار در بخش اسناد معاملاتی زمین که بین 

طایفه چوله که حاکم و نماینده دولت صفوی در سمیرم بودند و 

طایفه بیات مستعلی بیگ که در عهد صفویه انجام شده است می بینیم

در دو سند چاپ شده در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان

بزرگ طایفه بیات مستعلی بیگ

مرادقلی آقا ولد مرحمت پناه خان احمد معرفی میگردد

مشخص است که خان احمد بیات در آن زمان در قیدحیات نبوده است

و چون پسرش یعنی مرادقلی آقا در زمان شاه سطان حسین صفوی میزیسته 

می توان گفت شخص خان احمد بیات معاصر با شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان صفوی

بوده است(4)

نکته مهمی که وجود دارد داشتن لقب خان برای برای خان احمد بیات است

در دوره صفویه تمامی القاب چون خان ، بیگ و... با هماهنگی دولت صفویه

به بزرگان ایلات ترک اطلاق میشد

 وهر کدام از این القاب جایگاه و کاربرد خاصی داشته

چنانکه در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان در بخش طبقات اجتماعی در عصر صفویه

دکتر شجاعی می نویسد :

در نظام حکومتی ایران عصر صفوی ، خان در بالاترین مرتبه قرار میگرفت(4)

که با توجه به قزلباش بودن بیات های مستعلی بیگ در سمیرم

می توان فهمید که خان احمد بیات دارای جایگاه ممتازی 

برای دولت صفویه بوده است

چنانکه در اسناد معاملاتی طایفه بیات مستعلی بیگ ،

یکی از بزرگان طایفه چوله که دارای مقام حکومتی در دولت صفویه بوده است

یعنی حاجی نظر علی بیک چوله که با لقب حکومتی نظاما الرفعه

که از عناوین مخصوص مامورین دولت صفوی است اسمش در سند آمده است

با تایید سند مذکور همچنین لقب خان را برای خان احمد بیات تایید مجدد مینماید(5)

در نظام حکومتی فرمانروایان ترک ، که از انسجام و نظم ویژه ای برخوردار بوده

برای هر طبقه از امرا و بزرگان عناوین و القابی مصطلح بود مانند خان (6)

قدیمترین اسناد ثبتی تاریخی متعلق به ایل بیات در مناطق فارس و اصفهان متعلق به

طایفه بیات مستعلی بیگ است

و معروفترین شخص بیات درمناطق اصفهان و فارس از لحاظ جایگاه طبقاتی در عهد صفویه

خان احمد بیات بوده است

لازم به ذکر است لقب خان در دولت صفویه بالاتر از لقب بیگ بوده است

بعد از مرگ مرادقلی آقا نوادگان خان احمد بیات که ریاست طایفه بیات مستعلی بیگ

را برعهده داشتند اقدام به ایجاد شاخه خان احمدی در طایفه بیات مستعلی بیگ نمودند

که در میان طایفه بیات مستعلی بیگ به خان احمدی مشهور هستند

این امر در میان ایلات ترک رایج است که بعد از مرگ یکی از خوانین مطرح معمولا

شاخه ای به اسم او در طایفه ایجاد میکردند

ک هم نام وی باقی بماند و هم نسل او مشخص شود

مانند طایفه زمان خان برگرفته از نام زمان خان نفر ، ایلخان ایل نفر و موسس پل معروف

زمانخان در منطقه چهارمحال و بختیاری

لازم به ذکر است بزرگان طوایف و ایلات ترک به صورت موروثی از پدر به پسر مقامشان منتقل میشد

با آمدن سیستم ثبت احوال و شناسنامه در اوایل دوران پهلوی

شاخه خان احمدی طایفه بیات مستعلی بیگ

اغلب اقدام به گرفتن شناسنامه با نام خانوادگی خان احمدی و احمدی کردند

مانند اینجانب نویسنده مقاله که دارای نام خانوادگی احمدی هستم

امروزه شاخه خان احمدی طایفه بیات مستعلی بیگ

عمدتا در روستاهای بیدزرد و سربیشه در باشت گچساران

و چند خانواده  نیز در منطقه سعدیه شیراز ساکن هستند

نوشته محمدرضا احمدی

گروه فرهنگ و تاریخ ایل بایات(بیات)

منابع :

1_ (ملاجلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال(تهران : وحید ، 1366) ، ص 201)

/کتاب  اصفهان نوشته دکتر لطف الله هنرفر صفحه 56

2_ (نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر 

مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 230)

3_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 144

4_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 29

5_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 146 و 147

6_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 25

مناطق ییلاقی و قشلاقی طایفه بیات مستعلی بیگ و چگونگی یکجا نشین شدن آنها

مناطق ییلاقی و قشلاقی طایفه بیات

مستعلی بیگ

و چگونگی یکجا نشین شدن آنها

منطقه ییلاقی اولیه ایشان در مناطقی از وردشت سمیرم مثل گل دره

و دشت اجاق که هم اکنون اجاق بیات درآنجا می باشد و شش ناحیه هونگان

و کهرویه در سمیرم بوده و قشلاق آنها در

منطقه سیمکان جهرم در مناطقی مانند کوه نمک بوده است

به گفته آقای امیر تیمور اسفندیاری بیات در یکی از سالها

دامهای تعدادی از خانواده ها در منطقه قشلاقی از بین می رود

و آنها تصمیم میگیرند که از سال بعد به منطقه جدیدی برای قشلاق

بروند و منطقه باشت در نزدیکی گچساران را برای سالهای بعد

انتخاب می نمایند

از طرفی هم پس از مدتی عده ای از افراد طایفه بیات مستعلی بیگ

منطقه ییلاقی جدیدی را انتخاب کرده و به جای رفتن به سمیرم

به باجگاه و دشت بیضا در نزدیکی شیراز برای ییلاق می رفتند

و این دلیل دو تکه شدن طایفه مستعلی بیگ می باشد

لذا بعد از آن زمان یک گروه برای ییلاق به منطقه سمیرم و برای قشلاق

به منطقه باشت می رفتد که هم اکنون در روستاهای سربیشه و بیدزرد

در باشت گچساران ساکن شده اند

 و گروه دیگر برای ییلاق به منطقه باجگاه و بیضا در نزدیکی شیراز

و برای قشلاق به مناطقی از سیمکان جهرم مثل کوه نمک می رفتند

و هم اکنون در روستای باجگاه و شهرک رکن آباد(اکبر آباد دروازه قرآن)

در نزدیکی شیراز و در محله های سعدی شیراز و باغناری شیراز

ساکن هستند

لازم به ذکر است طایفه بیات مستعلی بیگ به تدریج شروع به اسکان

نموده اند

اولین خانوارها در شهرک رکن آباد شیراز(اکبر آباد دروازه قرآن)

و شهرک سعدی و باغناری شیراز در اواخر دوره قاجار ساکن شدند

و گروهی نیز کوچ میکردند

تا اینکه آخرین خانوارها در روستاهای بیدزرد و سربیشه در

باشت گچساران و روستای باجگاه در نزدیکی شیراز  به تدریج

ساکن شدنداز نظر زمانی  آخرین خانوارها در حدود سال 1360

سکنی گزیدند یعنی فاصله زمانی بین اولین خانوارهای طایفه بیات

مستعلی بیگ که در شیراز و حومه اش ساکن شدند تا 

آخرین خانوارهای ساکن شده حدود 70 الی 80سال می شود

( از اواخر دوره قاجار تقریبا زمان مظفر الدین شاه تا حدود سال 1360 )

علاوه بر مناطق بالا که محل استقرار بخش عمده طایفه بیات مستعلی بیگ

می باشد در مناطق زیر نیز ساکن شده اند

/ اقلید در دشت بکان در شهرک صفی خانی/ چندین روستا در سیمکان

/ منطقه میمند در روستاهای چنار سوخته ، زنجیران (شهرک زنجیران) ،

دهستان خواجه ای ، موک ( شهرک موک ) و چندین روستای دیگر

همچنین در شهرضا و دهاقان

دانستن این نکته نیز جالب است که بدانید بجز بیات های مستعلی بیگی

که در همین اواخر در روستای موک ساکن شده اند بقیه بیات های

منطقه میمند اولین گروه از بیات های مستعلی بیگ هستند که

ساکن شده اند و چندین قرن از سکونت آنها در آنجا می گذرد

آنها از نوادگان رضا بیات هستند که فرزند همت و نوه مستعلی بیگ 

بوده است

در مورد بیات هایی که در دشت بکان اقلید در شهرک صفی خانی 

ساکن شده اند

باید گفت زمان دقیق جدایی آنها از بقیه خانوارهای طایفه

بیات مستعلی بیگ و پیوستنشان به طایفه صفی خانی و 

علت این جدایی مشخص نمی باشد

 در اینجا باید تشکر ویژه ای از آقای امیرتیمور اسفندیاری بیات

که بزرگ خاندان می باشند

و همچنین فرزند بزرگوارشان آقای علی قربان اسفندیاری بیات نمایم

که با راهنمایی های خود بنده را درنگارش این متن یاری دادند

درضمن خوانندگان وبلاگ اگر نیاز به سوال حضوری در مورد پیشینه

طایفه بیات مستعلی بیگ دارند میتوانند حضورا به خدمت این 

دو بزرگوار که ساکن در روستای باجگاه شیراز می باشند 

برسند و کسب اطلاع نمایند