نگاهی به شاخه خان احمدی از طایفه بیات مستعلی بیگ
بسم الله الرحمن الرحیم
این مطلب تقدیم میگردد به روح والای مرحوم خان احمد بیات
و شهید قاسم احمدی
ابتدا لازم است مقداری به پیشینه طایفه بیات مستعلی بیگ
یکی از طوایف پرجمعیت ایل بیات بپردازیم
طایفه بیات مستعلی بیگ بخشی از ایل ترک بیات در منطقه اصفهان است
که در زمان شاه عباس اول صفوی به هنگام انتقال پایتخت صفویه به اصفهان ،
به عنوان نیروی جنگی قزلباش و برای حفاظت از پایتخت صفویه در برابر هجوم مهاجمان
به عنوان سپر دفاعی و گارد حفاظتی پایتخت صفویه
در شمالغرب اصفهان(مناطق فریدن و چادگان) و جنوبغرب اصفهان یعنی منطقه سمیرم
مستقر شدند(1)
اینان در واقع بخشی از جمعیت عظیم ایل بیات هستند که ییلاقشان
از زنجانرود شروع و به غرب زنجان امتداد یافته تا بیجار در کردستان ختم میشد
و قشلاقشان از شرق و جنوب شرق همدان شروع تا اراک امروزی(کزاز و کرهرود) و اطرافش ختم می شود(2)
که شاه عباس اول صفوی گروهی از آنان را با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان
به اطراف اصفهان منتقل کرد
بیات هایی که به منطقه سمیرم منتقل شدند ریاستشان را مستعلی بیگ بیات به عهده داشته است
به همین دلیل به بیات مستعلی بیگ مشهور شدند
دکتر عیسی شجاعی از اساتید تاریخ نیز در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان
که در رابطه با طایفه چوله که نماینده قانونی و حاکم دولت صفویه در سمیرم بودند
در باب معرفی دیگر طوایف مستقر در سمیرم در عهد صفویه نیز نام مستعلی بیگ بیات را
به عنوان بزرگ طایفه بیات سمیرم آورده است(3)
اما نام خان احمد بیات را اولین بار در بخش اسناد معاملاتی زمین که بین
طایفه چوله که حاکم و نماینده دولت صفوی در سمیرم بودند و
طایفه بیات مستعلی بیگ که در عهد صفویه انجام شده است می بینیم
در دو سند چاپ شده در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان
بزرگ طایفه بیات مستعلی بیگ
مرادقلی آقا ولد مرحمت پناه خان احمد معرفی میگردد
مشخص است که خان احمد بیات در آن زمان در قیدحیات نبوده است
و چون پسرش یعنی مرادقلی آقا در زمان شاه سطان حسین صفوی میزیسته
می توان گفت شخص خان احمد بیات معاصر با شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان صفوی
بوده است(4)
نکته مهمی که وجود دارد داشتن لقب خان برای برای خان احمد بیات است
در دوره صفویه تمامی القاب چون خان ، بیگ و... با هماهنگی دولت صفویه
به بزرگان ایلات ترک اطلاق میشد
وهر کدام از این القاب جایگاه و کاربرد خاصی داشته
چنانکه در کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان در بخش طبقات اجتماعی در عصر صفویه
دکتر شجاعی می نویسد :
در نظام حکومتی ایران عصر صفوی ، خان در بالاترین مرتبه قرار میگرفت(4)
که با توجه به قزلباش بودن بیات های مستعلی بیگ در سمیرم
می توان فهمید که خان احمد بیات دارای جایگاه ممتازی
برای دولت صفویه بوده است
چنانکه در اسناد معاملاتی طایفه بیات مستعلی بیگ ،
یکی از بزرگان طایفه چوله که دارای مقام حکومتی در دولت صفویه بوده است
یعنی حاجی نظر علی بیک چوله که با لقب حکومتی نظاما الرفعه
که از عناوین مخصوص مامورین دولت صفوی است اسمش در سند آمده است
با تایید سند مذکور همچنین لقب خان را برای خان احمد بیات تایید مجدد مینماید(5)
در نظام حکومتی فرمانروایان ترک ، که از انسجام و نظم ویژه ای برخوردار بوده
برای هر طبقه از امرا و بزرگان عناوین و القابی مصطلح بود مانند خان (6)
قدیمترین اسناد ثبتی تاریخی متعلق به ایل بیات در مناطق فارس و اصفهان متعلق به
طایفه بیات مستعلی بیگ است
و معروفترین شخص بیات درمناطق اصفهان و فارس از لحاظ جایگاه طبقاتی در عهد صفویه
خان احمد بیات بوده است
لازم به ذکر است لقب خان در دولت صفویه بالاتر از لقب بیگ بوده است
بعد از مرگ مرادقلی آقا نوادگان خان احمد بیات که ریاست طایفه بیات مستعلی بیگ
را برعهده داشتند اقدام به ایجاد شاخه خان احمدی در طایفه بیات مستعلی بیگ نمودند
که در میان طایفه بیات مستعلی بیگ به خان احمدی مشهور هستند
این امر در میان ایلات ترک رایج است که بعد از مرگ یکی از خوانین مطرح معمولا
شاخه ای به اسم او در طایفه ایجاد میکردند
ک هم نام وی باقی بماند و هم نسل او مشخص شود
مانند طایفه زمان خان برگرفته از نام زمان خان نفر ، ایلخان ایل نفر و موسس پل معروف
زمانخان در منطقه چهارمحال و بختیاری
لازم به ذکر است بزرگان طوایف و ایلات ترک به صورت موروثی از پدر به پسر مقامشان منتقل میشد
با آمدن سیستم ثبت احوال و شناسنامه در اوایل دوران پهلوی
شاخه خان احمدی طایفه بیات مستعلی بیگ
اغلب اقدام به گرفتن شناسنامه با نام خانوادگی خان احمدی و احمدی کردند
مانند اینجانب نویسنده مقاله که دارای نام خانوادگی احمدی هستم
امروزه شاخه خان احمدی طایفه بیات مستعلی بیگ
عمدتا در روستاهای بیدزرد و سربیشه در باشت گچساران
و چند خانواده نیز در منطقه سعدیه شیراز ساکن هستند
نوشته محمدرضا احمدی
گروه فرهنگ و تاریخ ایل بایات(بیات)
منابع :
1_ (ملاجلال الدین محمد منجم یزدی ، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال(تهران : وحید ، 1366) ، ص 201)
/کتاب اصفهان نوشته دکتر لطف الله هنرفر صفحه 56
2_ (نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
مترجمین دکتر اشراقی و دکتر امامی / ص 230)
3_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 144
4_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 29
5_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 146 و 147
6_ کتاب از خراسان تا تختگاه اصفهان نوشته دکتر عیسی شجاعی برجوئی ص 25
بیات اینانلو(بیات متحد با اینانلو)
قبلا اشاره نمودیم در زمان سلجوقیان بعد از ورود قوم ترک بیات که از اقوام اوغوز ومتحد با دیگر اقوام اوغوز بود به غرب رودخانه جیحون و فلات قاره ایران
که خود سلجوقیان نیز از قوم ترک قینیق و از اقوام اوغوز بود
قوم بیات به دلایلی دچار پراکندگی شد
از طرفی ابراهیم اینال برادر ناتنی طغرل بیگ سلطان مقتدر سلجوقی بود
که بنا به دلایلی به دستور برادرش سلطان سلجوقی کشته شد
از این زمان به بعد قوم قینیق دچار چند دستگی و اختلاف شد
و گروهی از آنان که طرفدار ابراهیم اینال بودند
ایلی جدید به اسم ایل اینانلو را تاسیس نمودند در واقع اینانلوها شاخه ای از قوم ترک قینیق
و از اقوام نزدیک سلجوقیان بودند
(در واقع اسم صحیح این ایل ایناللو می باشد که به دلیل اشتباه در نگارش
و ثبت این اشتباه در بعضی منابع تاریخی ، اسم ایل از ایناللو به اینانلو تغییر یافته است)
آنها به زندگی کوچ نشینی ادامه دادند و رهسپار سرزمین شام (سوریه امروزی) شدند
(برای آشنایی بیشتر با ایل اینانلو رجوع شود به کتابهای تاریخ ایل اینانلو در گذر زمان
جلد اول و دوم نوشته استاد خرم احسانی)
گروهی از بیات ها نیز به شام رفته بودند
از آنجا که هم بیات ها و هم اینانلوها از اقوام ترک اوغوز و خویشاوند بودند
و از طرفی گاهی در تنش با حکومت های ترک سلجوقی ، مملوکی و بعد از آن عثمانی
قرار گرفتند نیاز به قدرتمند شدن نظامی خویش میدیدند
تا در معادلات سیاسی - نظامی دچار ضرر نشوند از این نظر
گروهی از ترکان بیات منطقه شام معروف به شامبیاتی با اینانلوها
متحد شدند لذا از دوره ای در منابع تاریخی مملوکی و عثمانی
زیاد با عبارت " بیات و اینانلو " برمیخوریم به طور مثال :
در آغاز سدة 9ق، بیاتها و نیز اینالوها، با استفاده از منازعات میان امیران مملوک،
به دستاندازی پرداختند
و از همین رو، چکیم امیر مملوک، تحرک شدیدی را بر ضد آنان سامان داد.
با وجود چندی گریز از معرکه، پس از قتل چکیم، آنان به موطن خود بازگشتند
و در کشاکش قدرت میان امیران مملوک به ایفای نقش پرداختند. (مقریزی، 4(1)/86)
یا مثال دیگر
مىدانیم که در همین اوان، افشارها در اتحاد با بیات و اینالو، به تحرکاتى خشونتبار
روی آوردند
و از جمله، حملهای را به ناحیة ماردین ترتیب دادند.
افشارها و متحدان آنان منافع قراقویونلوها را تهدید مىکردند،
(ماردین شهری در جنوب شرق کشور ترکیه امروزی است)
(somer, F, Oguzlar (T O rkmenler), P۲۶۴، Ankara, ۱۹۷۲)
و مثال دیگر :
مقریزی دو تن از امیران ترکمان را «التراکمین البیاضیة و الاینالیة» خوانده است. این بیاض،
یقیناً ضبط نادرست «بیات» است؛ زیرا خود وی ادامه داده است که
آن دو امیر از دو طایفۀ اُجقیه (= اوچ اوق) و بزقیه (= بوزاوق) بودند.
در حوادث سال ۸۰۹ق/۱۴۰۶م نیز از هر دو قبیله اینالو و بیات ترکمان در شهر آمِد
یاد شده است
(مقریزی، احمد، السلوک، ج۶، ص118-181-184-219-296-478، به کوشش عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۹۹۷م.) |
(ایل ترک ذوالقدر یک اتحادیه ایلیاتی است که از طوایف مختلفی تشکیل گردیده
فاروق سومر پژوهشگر بزرگ تاریخ ترک ها معتقد است پایه و شاخه اصلی
ایل ذوالقدر از بیات ها تشکیل شده است
ذوالقدرها موفق شدند حکومتی محلی را برای مدت طولانی در منطقه مرعش
ایجاد کنند که به امیرنشین ذوالقدر معروف بود
(کتاب اوغوزها نوشته فاروق سومر/ ترجمه آنادردی عنصری صفحه 244
/چاپ سال 1380)(مرعش منطقه ای در جنوب ترکیه است))
و جزو دوازده طایفه ایل قاجار شدند بزرگان این طایفه از جمله امرای دربار
فتحعلی شاه قاجار بشمار می آمدند"(شیبانی ، 37)(خورموجی ص 3)(قائم مقام ص 403-404)
ولی فاروق سومر محقق بزرگ تاریخ و فرهنگ ترکها معتقد است ایل قاجار
که بصورت اتحادیه ایلیاتی بوده از پنج طایفه اصلی(یا پنج اوبه اصلی)
تشکیل شده که شامبیاتی یکی از پنج طایفه اصلی تشکیل دهنده
قاجارها بوده است
(نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی نوشته فاروق سومر
ترجمه دکتر اشراقی و دکتر امامی / صفحات 220 الی 225)
در زیر اسامی ایلخانان بیات اتحادیه ایلیاتی اینانلو که برای صد سال ریاست
اینانلوها در منطقه فارس را بر عهده داشتند می خوانید :
رحیم خان بیات :
رحیم خان بیات به همراه گروهی از بیات های مستعلی بیگ
به قشلاق بزرگ بیات ها برگشتند و دیگر به سمیرم برنگشتند
او معاصر با دوران آقا محمدخان قاجار میزیست
از آنجا که طایفه بیات مستعلی بیگ چندین قرن با ایل اینانلو
متحد بود رحیم خان بیات و بیات های همراهش که جمعیتشان
هم زیاد بود با تضعیف قدرت نظامی بیات های مستعلی بیگ
که در اثر حمله قاجار و پراکند شدن بیات ها اتفاق افتاده بود
بطور کامل در ایل اینانلو ادغام شدند
و در سال 1820 میلادی معاصر با سلطنت فتحعلیشاه قاجار
ایلخان و رئیس کل ایل اینانلو در منطقه فارس شد
او اولین ایلخان ایل اینانلو از طایفه بیات مستعلی بیگ بود
بعد از او فرزندش معصوم خان بیات و نوه اش عباسقلی خان بیات
و نجفقلی خان بیات به ترتیب پس از او رئیس و ایلخان ایل اینانلو در
منطقه فارس شدند ایلخانی ایل اینانلو برای تقریبا یک قرن
از زمان فتحعیلشاه قاجار تا ناصرالدین شاه قاجار در اختیار
طایفه بیات مستعلی بیگ بود
معصوم خان بیات :
معصوم خان بیات فرزند رحیم خان بیات دومین ایلخان ایل اینانلو
از طایفه بزرگ بیات مستعلی بیگ بود
عباسقلی خان بیات :
عباسقلی خان بیات نوه رحیم خان بیات سومین ایلخان ایل اینانلو
در منطقه فارس از طایفه بزرگ بیات مستعلی بیگ بود
نجفقلی خان بیات :
نجفقلی خان بیات فرزند عباسقلی خان بیات آخرین ایلخان ایل اینانلو
در منطقه فارس از طایفه بزرگ بیات مستعلی بیگ
و معاصر با سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بود
لازم به ذکر است برای یک قرن یعنی از زمان فتحعلیشاه قاجار
تا زمان ناصرالدین شاه قاجار ریاست و ایلخانی ایل اینانلو در منطقه فارس
در اختیار طایفه بزرگ بیات مستعلی بیگ بود
لازم به ذکر است دوست عزیز آقای روح الله میرزایی شجره نامه ای
در مورد بیات های چادگان نوشته اند که بر محوریت اجدادشان تا
شخص خودشان می باشد(خاندان میرزایی بیات اینانلو) که بصورت
زیر است :
لطفعلی خان بیات
مرتضی
محمد اسماعیل
ذوالفقار
قیدعلی
قنجعلی
عیوض
رضا
تقی
نادر(نادی)
میرزا
رجب
علی آقا
حاج حسین
کربلایی علی اکبر
روح الله
همچنین آقای میرزایی معتقد است که شاخه ینگی جکلوی اینانلو
از بیات های شاملو هستند که قبل از دوران شاه عباس اول صفوی
در ایل اینانلو ادغام شده اند