نبرد حماسی بیات های خراسان

نبرد حماسی بیات های خراسان :

بسم الله الرحمن الرحیم

این مطلب تقدیم میگردد به روح دلاوران سلحشور و شهدای ایل ترک بیات(بایات)

بعد از ترور نادرشاه افشار پادشاه بزرگ سلسله ترک افشاریان ،

میان سرداران وی اختلاف پیش آمد

از جمله احمدشاه درانی از سرداران بزرگ نادرشاه افشار موفق شد

به کمک دیگر افاغنه بربخشی از افغانستان حکومت کند

و عملا کشوری مستقل را تشکیل دهد او به این بسنده نکرد

و به نیشابور که از مراکز مهم تجمع ایل تورک بیات(بایات) درخراسان است

و قلعه نیشابور در آن زمان تحت حاکمیت ایلخان ایل بیات قرار داشت چندین حمله نمود

در این مقاله به یکی از زیباترین حماسه های ایل بیات در تاریخ ایل بیات اشاره می کنیم

که شرح آن در منابع تاریخی بصورت زیر آمده است :

احمدشاه درانی در کمال خرمی و سرور به عزم تسخیر نیشابور

با لشکری وارد نیشابور شد و قلعه نیشابور را محاصره نمود

جعفرخان بیات(ایلخان وقت ایل بیات در خراسان و حاکم نیشابور) که در آن زمان

به حکم شاهرخ شاه افشار حکومت آنجا را به عهده داشت

دو هزار جنگجوی سواره در  قلعه نیشابور در اختیار داشت ،

احمدشاه درانی به سپاهش دستور حمله به قلعه نیشابور را داد

در پی حملات مکرر سپاه افغان ، جمع کثیری از لشکر افغان هدف گلوله و تیر

جنگاوران ایل بیات قرار گرفته کاری از پیش نبردند

سپاه احمدشاه درانی به توپ متوسل شده و موفق شدند با توپ باران دیوار قلعه نیشابور

بخشی از دیوار قلعه نیشابور را تخریب نمایند

جعفرخان بیات و افرادش ، با سنگ و کلوخ و قالی موفق شدند رخنه ایجاد شده

در دیوار قلعه را پر کنند و خود و افرادش در قسمت آسیب دیده

دیوار قلعه که پرشده بود ایستادند و مانند سد اسکندر مانع نفوذ افغانها به داخل

قلعه نیشابور شدند تا اینکه روز به آخر رسیده و جنگ موقتا تا فردا تعطیل شد

جعفرخان بیات و دیگر بیات ها از فرصت استفاده کرده در دل شب

مردم نیشابور را از کوچک و بزرگ جمع کرده به کندن چاه در خندق اطراف قلعه پرداختند

و هر پنج نفر مسول کندن یک چاه شدند و کار کندن چاه ها تا صبح به اتمام رسید

و تا صبح موفق به کندن صد و هفتاد و هشت چاه شدند

و سر چاه ها را با خس و خاشاک پوشاندند

چو روز دگر مهره آتشین/ برآمد زحلقوم توب زمین

شرارش همه کوه و هامون گرفت/ شعاعش زمین تا بگردون گرفت

با طلوع آفتاب لشکر افغان مانند مور و ملخ اطراف قلعه را گرفته

با شلیک گلوله توپ به قسمت آسیب دیده دیوار قلعه مجدد آن را هموار کردند

و به سمت قلعه یورش بردند تفنگچیان بیات از روی برج دو هزار افغان را مورد اصابت گلوله قرار دادند

لشکر افغان خود را به خندق رسانیدند جمع کثیری از افغان ها در چاه های

داخل خندق افتاده و هلاک شدند

گروهی از افغانها خود را به رخنه ایجاد شده در دیوار قلعه رسانیده

و جنگ سختی بین ترکان بیات و افغانها صورت گرفت

جماعت افغان موفق شدند یکی از برجهای قلعه را که نزدیک رخنه ایجاد شده

در دیوار قلعه وجود داشت تصرف کنند

افغانها بر بالای برج پرچم خود را برافراشتند و نقاره پیروزی را بصدا در آوردند

احمدشاه درانی از گرفتن برج به شعف آمده تعدادی از افاغنه را به همراه

دویست شتر به کمک فرستاد که رخنه ایجاد شده در دیوار قلعه نیشابور را

از دست دلاوران سلحشور ایل بیات بگیرند

توپچیان سپاه افغان با شلیک توپ چند نفر از سپاه ترکان بیات را که برسر 

رخنه ایجاد شده در دیوار قلعه موضع گرفته بودند به شهادت رساندند

از جمله جعفرخان بیات ، حاکم نیشابور و ایلخان دانای ایل بیات به شهادت رسید

و قطرات خونش بر سر و روی عباسقلی خان بیات فرزند حسن خان بیات که جوانی هجده ساله بود

پاشید ، گویی که قطرات خون جعفرخان بیات ، مسولیت ایلخانی ایل بیات را بر دوش

عباسقلی بیات میگذاشتند

عباسقلی خان جوان ایستاد و بیات ها را به ریختن خون لشکر افغان تشویق کرد

بیست نفر از سپاه بیات ها را  ، برای پس گرفتن برجی که به تصرف افغان ها درآمده بود مامور کرد

جنگجویان سپاه بیات شمشیر به دست خود را به بالای برج رساندند

نه نفرشان به ضرب گلوله افغان ها به شهادت رسیدند و یازده نفر موفق شدند

برج را مجدد تسخیر کرده چند افغان را کشته ، پرچمدار افغان و چند افغان دیگر را از برج

به پایین انداختند 

در این هنگام جمع کثیری ار افغانها نیز که به رخنه دیوار قلعه نیشابور حمله کردند 

به دست سپاه بیات کشته شدند

سپاه احمدشاه درانی از شجاعت و دلاوری بیات ها در هم شکسته بود

با غروب آفتاب از ترس شبیخون بیات ها ، عقب نشینی کردند

بیات ها با عقب نشینی لشکر احمدشاه ابدالی از قلعه خارج شدند

یراق و سلاح های کشته شدگان در میدان جنگ را جمع کردند

و افغان های نیمه جانی که در میدان جنگ باقیمانده بودند کشتند

به داخل قلعه نیشابور برگشتند

افغان ها به شمارش کشته شدگانشان در جنگ پرداختند و متوجه شدند

که نزدیک به دوازده هزار نفر افغان در جنگ با سپاه بیات ها کشته شدند

احمدشاه درانی و افغانها از ماتم کشته شدگانشان که بسیار بودند

بسیار محزون گشتند

احمدشاه درانی پیکی به جانب عباسقلی خان بیات ، ایلخان جوان و جدید ایل بیات

و حاکم نیشابور فرستاد درخواست برداشتن نعش کشته شدگان افغان را که در میدان جنگ

و داخل خندق افتاده بودند نمود

عباسقلی خان بیات با درخواست آنان موافقت نمود ، افاغنه نعش های کشته شدگانشان را

به خاک سپرده از نیشابور عقب نشینی کرده و روانه هرات گردیدند

تهیه  و به روزگردانی نثر : محمدرضا احمدی

گروه فرهنگ و تاریخ ایل بایات(بیات)

منبع :

کتاب مجمع التواریخ تالیف ابوالحسن بن محمدامین گلستانه

بسعی و اهتمام مدرس رضوی

چاپخانه شرکت طبع کتاب / ص 68 ، 69 ، 70 ، 71

سند تاریخی از ایل بیات در نیشابور

سند تاریخی از ایل بیات در نیشابور :

در بالا تصویر حکم حکومتی شاه سلطان حسین صفوی که فتحعلی خان بیات را بعد

از فوت پدرش محمدرحیم خان بیات که حاکم نیشابور بود به حکومت نیشابور

و ریاست ایل بیات منصوب می کند را مشاهده می کنید

(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 117 ،

مقاله درنگی در جنگی مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی

و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان

بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)

بخشی از متن آن به شرح زیر است :

حکم جهان مطاع شد آنکه چون حکمرانی تخت گنبد فیروزی فام و فرمانروایی

عرصه روزگارو ادوار و ایام از درگاه خالق انام ، نامزد این دوده سپهر اصنام گردیده ،

نواب کامیاب همایون نیز

در ازاء یغمای بی منتهای قادر بیچون بر ذمت همت خورشید نمون ونیت صافی طویت

سعادت مقرون ، واجب ولازم ساخته ایم که بندگان راسخ العقیده

این دودمان ولایت نشان را مورد مرحمت و الطاف شاهنشاهی فرماییم

نموذج این مقال حال نیکو مال شرافت و ایالت و شوکت پناه

حشمت دستگاه زیناللایالت و الشوکه و الشرافت و الحشمت فتحعلی خان

ولد محمدرحیم خان بیات حاکم سابق نیشابور است

بنابراین شمه ای از شفقت بیغایت شاهانه و شرذمه ای از مرحمت بینهایت پادشاهانه

شامل حال ایالت و شوکت پناه مشارالیه فرمود...

بیست و دوم شهر ذی الحجه الحرام سنه 1125 ایالت الگای نیشابور و ایل بیات و ...

حاکم سابق به ایالت و شوکت پناه مشارالیه عنایت و آنچه به هر جهت در ازاء

ایالت ایل و الگای مزبور در وجه حکام سابق اینجا مقرر بوده به دستور...

شوکت پناه مومی الیه مرحمت و مکرمت فرمودیم که چنانچه باید

و شاید و از سپاهگیری او سزد ،

به لوازم و مراسم امر مذکور قیام و اقدام نموده ،

دقیقه ای فوت و فروگذاشت ننماید و در نظم و نسق الگا و آراستگی سپاه ظفر انتما ،

و دفع و رفع دزد و قطاع الطریق و اجامره و اوباش

و تنبیه و تادیب متمردین و ادعای دین مبین مساعی جمیله به منصه ظهور رسانیده ،

حسن سعی و اهتمام خود را بر نواب کامیاب همایون ظاهر نموده و با رعایا و برایا

بر وجه احسن سلوک نموده ، دعای خیر جهت ذات اقدس اعلی

و وجود مقدس معلی حاصل نماید

وزیر و مستوفی و کلانتر وغازیان و کدخدایان اهل و الگای مزبور

و ایالات و اهالی و جمهور سکنه

و متوطن آنجا ایالت شوکت پناه مشارالیه را حاکم و تیولدار بالاستقلال

و الانفراد خود دانسته ،

اطاعت و انقیاد او را واجب و لازم شناسند و در سخن و صلاح حساب

او که مقرون اصلاح دولت ابد مدت باشد بیرون نروند

مستوفیان عظام کرام دیوان اعلی ، رقم این عطیه را در دفاتر خلود ثبت نموده ،

از شائبه تغییر و تبدیل مصون و محروس شناسند ،

و تیولنامچه به قیود لازمه مسوده

و هرگاه تا مدت یکسال تیول نامچه نگذارند ، آنچه به جهت(؟)

مقرری و تیول و همه ساله مآلا(؟)

فرموده باشد ، به اسم او مسترد و...نمایند تحریرا فی شهر ربیع الاول1126

شاه حسین

(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 116 و 117 ،

مقاله درنگی در جنگی

مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی

نوشته رسول جعفریان

بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)

حکام بیات در خراسان

حکام بیات در خراسان

حکام بیات در منطقه خراسان :

1  بابا الیاس بیات : 

بنا به نوشته افضل التواریخ،

در حدود سال 933ق/1527م بابا الیاس بیات حاکم نیشابور بوده است (1)

2_ محمود سلطان بیات :

محمود سلطان بیات فرزند بابا الیاس رییس ایل بیات در خراسان

در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم نیشابور، اسفراین  و سبزوار بود

که درحمله عبدالمومن خان ازبک به خراسان کشته شد(2)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

3_ محمد سلطان بیات :

محمد سلطان بیات در زمان شاه عباس اول صفوی حاکم نیشابور ، اسفراین  و

سبزوار بود(3)

وی فرزند بابا الیاس بیات و برادر محمود سلطان بیات حاکم پیشین در آن مناطق بود

که بعد از مرگ برادرش محمود سلطان بیات به مقام او منصوب شد(4)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

4_ بیرام(بایرام) علی سلطان قره بیات :

بیرام(بایرام) علی سلطان قره بیات بعد از مرگ محمد سلطان بیات به سمت

حاکم نیشابور ، اسفراین  و سبزوار منصوب گردید(5)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

5_ محمدرحیم خان بیات :

بعد از بیرام علی سلطان قره بیات حاکم نیشابورشد و از ایل بیات خراسان بود(6)

6_ فتح علی خان بیات :

فرزند محمدرحیم خان بیات حاکم نیشابور بود که بعد از پدرش حاکم نیشابور

در زمان شاه سلطان حسین صفوی و شاه طهماسب دوم صفوی شد (7)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

7_ حسن خان بیات :

حاکم نیشابور پس از فتح علی خان بیات شد(8)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

8_ عباس قلی قره بیات :

فرزند حسن خان بیات بود که بعد از پدرش

 در انتهای دروان افشاریه حاکم نیشابور گردید

بعد از ایجاد پادشاهی در افغانستان احمد شاه درانی(ابدالی)

پادشاه افغانستان شهر نیشابور را تصرف کرد ولی عباس قلی قره بیات را

دوباره والی نیشابور کرد(9)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

9_ جعفر خان بیات :

جعفر خان بیات فرزند عباس قلی قره بیات بعد از پدرش والی نیشابور بود(10)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

10_ علیقلی خان بیات :

علیقلی خان بیات حاکم شهر نیشابور تا اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار است

او فرزند جعفرخان بیات حاکم نیشابور بود که بعد از پدرش حاکم نیشابور شد(11)

و از ایل بیات مستقر در خراسان بود

11_ امام وردی خان بیات :

در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به سمت حاکم نیشابور منصوب شد

او آخرین حاکم نیشابوراز ایل بیات مستقر در خراسان بود(12)

12_ محمدعلی سلطان بیات :

حاکم بند مبارکه مرو بود(13)

و از ایل بیات خراسان بود

به اضافه افرادی که از ایل بیات مستقر در منطقه خراسان بودند که به مقام حاکم

در خراسان نایل شدند و در بالا اسامی آنان ذکر شد

در زمان محمدشاه قاجار هم ملاعباس بیات ایروانی ملقب

به میرزا آقاسی به مقام صدراعظمی منصوب شد و

به این دلیل ایل بیات مستقر در ماکو دارای قدرت نظامی

و سیاسی زیادی شدند

(ماکو منطقه ای در استان آذربایجان غربی است)

که دو نفر از بیات های ماکو هم به خراسان اعزام شدند که شامل افراد زیر هستند :

13_ محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان :

در سال 1263 هجری قمری به خراسان اعزام  و حاکم بجنورد شد(14)

رضاقلی خان هدایت حکومت محمدعلی خان بیات ماکویی امیرتومان را

از بجنورد تا شیروان و خبوشان دانسته و او را

 " سرتیپی ... متهور و دلیری متنمر " معرفی کرده است(15)

محمد تقی سپهر تدابیر محمدعلی خان بیات در نظم بخشی به بجنورد

و مناطق اطراف و ایستادگی ماکوییان در دفاع از این شهر را ستوده است(16)

محمد علی خان بیات در شهر بجنورد کشته شد

محمدعلی خان بیات جایگاه ویژه ای نزد محمد شاه قاجار داشت

و خبر " کشته شدن او به ملامت و رنجش خاطر خاقان غازی

(محمدشاه قاجار) بیفزود " (17)

او از ایل بیات مستقر در ماکو بود که به خراسان اعزام شده بود

14_ امام قلی خان بیات ماکویی :

فرماندهی ارگ شهر بجنورد پس از مرگ محمدعلی خان بیات ماکویی

بر عهده امامقلی خان بیات ماکویی بود (18)

او از ایل بیات مستقر در ماکو بود که به خراسان اعزام شده بود

نوشته محمدرضا احمدی

با تشکر از راهنمایی های پژوهشگر ارجمند جناب سالارخان بیات

این مطلب تقدیم میگردد به مرحوم محمد بیات مدیر گروه واتساپ ایل بیات

پی نویس :

1_ ( M. B. Dickson, op. cit., pp. 19, et 102, note l)

(فهرستی از امرای شورشی استاجلو/تاریخ پژوهان 1384شماره 3)

2_ (اسکندرمنشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴)(عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)

3_ ( اسکندربگ صفحه 1035 )

4_ (اسکندرمنشی ص ۳۳۳- ۳۳۷ -۳۳۹ - ۷۹۴) (عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)

5_ (اسکندر بیگ ترکمان _تاریخ شاه صفی / ص 268) (عالم آرای عباسی جلد دوم ص 1086)

6_

(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 107و116، مقاله درنگی در جنگی

مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان

بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)

7_ (یاته صفحات 84-86 )(مقاله گروه های قومی خراسان نوشته دکتر عقیل تقوی)

(مجله آیینه پژوهش ، سال سی ام ، بهمن و اسفند 1398 ، ص 107 و 116، مقاله درنگی در جنگی

مشتمل بر چندین فرمان از شاهان صفوی و شماری یادداشت تاریخی نوشته رسول جعفریان

بررسی زینت المجالس فضلعلی بیات _ فرمان شاه سلطان حسین صفوی)

8_  (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸

اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت

ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

و (کتاب عالم آرای نادری ص 1018و کتاب مهاجران توران زمین ص 406)

9_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸

اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵

ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

10_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸

اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵

ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

11_ (گلستانه ص ۶۹ ـ۷۱ ۷۵ طرب نایینی ص ۱۰۷ـ ۱۰۸ حکیم ص ۷۵۷ـ ۷۵۸ اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ج ۳ ص ۹۱ بامداد ج ۱ ص ۲۳۳ـ۲۳۴ ج ۵ ص ۱۳۲ـ ۱۳۵ ییت ص ۳۴۳ـ۳۴۴)

12_ (سپهر ج ۳ ص ۴۷ ۱۳۸)(گنج دانش _ جغرافیای تاریخی شهرهای ایران_ص863)

13_ (عالم آرای نادری ص 128_ 392 _ 483 و مهاجران توران زمین ص 403 _ 405)

14_ (اعتماد السلطنه ، 1367 ب ، 1 / 946 ؛ جهانگیر میرزا 1384 : 296)

15_ (هدایت 1380 : 8363/10)

16_ (سپهر ، 1390 : 884/2 ، 886)

17_ (هدایت  1373 : 460)

18_ (افتخاری بیات 1381 : 28)