محله بیات

محله بیات :

محله بیات، جز بافت قدیم شهر شیراز، محسوب می‌گردد. به لحاظ جغرافیایی،

در محدوده فاصله بین حرم امامزاده احمد بن موسی الکاظم (ع) (شاه‌چراغ)

تا حرم امامزاده سید علاءالدین بن موسی الکاظم (آستانه)(ع) 

و در نزدیکی نارنجستان قوام قرار دارد.

قدمت این محله به دوره سلسله ترک افشاریان میرسد

که محل اسکان گروهی از افراد ایل ترک بیات است

وجود خانه صالح خان بیات حاکم افشاریان در منطقه فارس در محله بیات

تایید کننده این موضوع است که بافت محله بیات متعلق به دوره افشاریان است

صالح خان بیات سردار مشهور و نام آور نادرشاه افشار بود

بعد از مرگ نادرشاه افشار و به سلطنت رسیدن عادلشاه افشار

از سرداران مشهور عادلشاه افشار (برادرزاده نادرشاه افشار) شد بعد از مدتی

به مقام فرماندهی سپاه افشاریه در منطقه جنوب ایران

(استان فارس امروزی) و بیگلربیگی (والی منطقه فارس) منصوب گردید

و همراه گروهی از بیات ها از خراسان رهسپار شیراز شد

 که بعدا در منطقه فارس به بیات آغ اولی  مشهورشدند

وی در درگیری با قوای زندیه که قصد تصرف شیراز را داشتند کشته شد(1)(2)

صالح خان بیات و بیات های همراه وی که از خراسان به منطقه فارس عازم شده بودند

در محله ای در بافت قدیمی شیراز که امروزه به اسم محله بیات مشهور است ساکن شدند(3)

تا چند دهه قبل بیات ها همچنان در این محله ساکن بودند و به زبان ترکی تکلم می کردند

اما با مرکز استان شدن و گسترش شیراز و مهاجرت از نقاط مختلف به شیراز در چند دهه اخیر

محله بیات شیراز مانند دیگر محلات قدیمی شیراز دچار تغییر بافت جمعیتی شد

و بیات ها به دیگر نقاط شیراز نقل مکان کردند

به گونه ای که در سال 1397 هجری خورشیدی فقط یک خانوار از بیات ها در محله بیات باقیمانده بودند

بیات های آغ اولی به دلیل پراکندگی در نقاط مختلف شهر شیراز و ازدواج با دیگر اقوام

امروز قادر به تکلم به زبان ترکی که زبان اجدادی ایشان است نیستند

شغل بیاتهای آغ اولی تا اوایل قرن چهاردهم در یکی از گذرهای محله اسحاق بیگ خرید و فروش اسب

بوده است که در آن زمان جزو مشاغل با درآمد سطح بالا بوده است

که این شغل را از اجداد ایلیاتی خود به ارث برده وحفظ کرده بودند(4)

با روی کار آمدن سازمان ثبت احوال و رایج شدن شناسنامه در اوایل قرن گذشته ،

بیات های محله بیات اکثرا با نام خانوادگی بیات و تعداد محدودی نیز با نام خانوادگی آق اولی(آغ اولی)

شناسنامه گرفته اند

درچند دهه اخیر به دنبال طرح سازمان میراث فرهنگی برای ثبت خانه های تاریخی شیراز

تعدادی از خانه های محله بیات به عنوان خانه تاریخی ثبت شدند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می شود :

1_ خانه صالح خان بیات (حاکم منطقه فارس)

2_ خانه بیات به شماره ثبتی  3064

3_ خانه ای در محله بیات که در تاریخ 11/06/1382 با شماره 9798 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

4_ خانه ای واقع در طاق فکور بیات، پلاک 11و 9  که در تاریخ 08/05/1381 با شماره 6062

در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

5_ خانه ای درمحله بیات، کوچه 316، پلاک 37

این خانه در تاریخ 10/03/1382 با شماره 8723 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

6_ خانه ای در محله بیات، کوچه شهید احمدنژاد،

پلاک28 این خانه در تاریخ 10/03/1382 با شماره 8660 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

7_ خانه شیرزاد بیات واقع در شیراز، محله گودعربان، خیابان لطفعلی خان زند،

کوچه تریاکچی، پلاک 8 این خانه در تاریخ 08/05/1381 با شماره 6072

در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

(لازم به ذکر است همانطور که در بالا اشاره شد در چند دهه اخیر اکثر بیات ها

خانه های خود را به افراد غیر بومی فروختند لذا در هنگام ثبت بعضی از خانه های محله بیات

در فهرست آثارملی ایران ، بعضی از این خانه ها به اسم خریداران غیر بومی آن که بیات نبودند

ثبت گردیده است)

نویسنده محمدرضا احمدی

پانویس :

1- (مرعشی صفوی ص 121 / کلانتر ص 48/ فسایی ج 1 ص 583-596)

2- ( رجوع شود به فارسنامه ناصری)

3- کتاب از باورد یا ابیورد خراسان تا ابیورد یا ابلورد فارس

و گفتاری درباره ایلات و عشایر فارس نوشته مظفرقهرمانی ابیوردی/نسخه الکترونیک/ص192

4- (فسائی ج ۲ ص ۹۱۹)