بیات مستعلی بیگ
در مورد ایل بیات و تبار بیات ها می باشدبیات مستعلی بیگ
در مورد ایل بیات و تبار بیات ها می باشداجاق بیات
اجاق بیات
در این مطلب به معرفی اجاق پرداخته و همچنین توضیحی در مورد
اجاق بیات مستعلی بیگ و اجاق مربوط به دیگر طوایف بیات می دهم
ابتدا بهتر است بدانیم جایگاه اجاق در میان ترکهای غزتبار چیست
اجاق در اصل در ترکی به معنای محل آتش می باشد
که از کلمه اوت یا اود به معنی آتش و پسوند اق تشکیل شده است
( اوت/اود+ اق) که معنی محل آتش می دهد و
در اثر تغییرات زبانی به شکل اجاق در آمده است اما
معنای دیگری نیز دارد که به معنای کانون و سرچشمه می باشد
چنانکه در طوایف ترک اشخاص را به اجاقشان قسم می دهند
اما اجاق به جز ارزش معنوی که دارد نماد بیرونی هم دارد
محلی را که هر خانوار در آن آتش روشن می کند
و نان می پزد با توجه به اینکه نان در ایل بیات جایگاه ویژه ای
دارد اجاق آن خانوار می گویند که نماد برکتی است که خداوند
به آن خانواده عنایت فرموده است
چنانکه در خانوارهای بیات وقتی عروس می خواهد از خانه پدر
به خانه داماد برود سه بار به گرد اجاق پدر می چرخد و مقداری از
خاکستر اجاق را به همراه نان به کمر می بندد تا زندگی پر برکتی
داشته باشد همچنین اجاق بعضی خانوارها و طوایف
در میان ترکان دارای شهرت بیشتری است از جمله این اجاقهای
مشهور اجاق مستعلی بیگ بیات است
که در منطقه سمیرم
در پشت روستای هوک در استان اصفهان که محل ییلاق بسیاری
از طوایف ترک می باشد قرار دارد
باور به این اجاق ها در بین طوایف ترک چنان قوی بوده و هست که
گاهی برای درمان بیماری خود از خاکسترهای باقیمانده آن می خوردند
و حتی برای حل مشکل خود خداوند را به این
اجاقهای معروف قسم میدادند
اهمیت اجاق در میان ایلات ترک چنان والاست که استاد بزرگ
محمد بهمن بیگی کتابی تحت عنوان " به اجاقت قسم "
را به نگارش در آورده اند
در ادامه به معرفی بیشتر اجاق مستعلی بیگ بیات می پردازیم
مستعلی بیگ نام یکی از خان های معروف اینطایفه بوده است
که هم اکنون اجاقی از او در سمیرم
در پشت روستای هوک به یادگار مانده است
که در میان طوایف ترک دارای حرمت زیادی است در باب علت حرمت
این اجاق در میان طوایف ترک نقل های زیادی است
مهمترین آن گفته شده است که:
گویا در سالی افراد این طایفه که در نزدیکی اجاق نام برده
اتراق کرده بودند در اثر سرمای ناگهانی هوا
و نبود آتشی گرم کننده اذیت می شوند و آتشزنه ای هم
نداشتند که از آن استفاده نمایند
از مستعلی بیگ تقاضای چاره ای می نمایند که
مستعلی بیگ می گوید خاکسترهای مربوط به
آتش بجای مانده از سال قبل را بهکناری بزنند
آنها از این حرف مستعلی بیگ تعجب می کنند
اما مستعلی بیگ دوباره حرف خود را تکرار می نماید و
آنها با ناباوری خاکسترهای مربوط به سال قبل را کنار
میزنند و می بینند
هنوز مقداری آتش در خاکسترهای آن باقی است و با استفاده
از آن آتش بزرگی درست می نمایند
در بین طوایف ترک اجاق بیات مستعلی بیگ به عنوان
تنها اجاقی که همیشه روشن است مشهور بوده است
البته من از یکی از بیاتهای تیره مستعلی بیگ که
ساکن منطقه باغناری شیراز بودند شنیدم بعد از سکونت گروهی
از افراد طایفه بیات مستعلی بیگ در منطقه باغناری شیراز
پدربزرگشان در منزل خویش اجاقی برپا کرده بودند که در نزد اهالی
ترک منطقه باغناری شیراز دارای احترام زیادی بود که آن نیز متاسفانه
به دلیل ساخت و ساز منزل از بین رفته است
و در ادامه به معرفی دیگر اجاق های بیات می پردازیم :
بیات های روستای اشکفتک یا اشگفتک :
روستای اشگفتک یا اشکفتک نیز در غرب شهرکرد قرار دارد و
طایفه ای ازایل بیات نیز در آنجا سکونت دارند آنها نیز در گذشته
در روستایشان اجاق بیات داشته اند
بیات های روستای یاتان :
ابتدا به معرفی روستای یاتان بپردازم روستای یاتان روستایی در نزدیکی
شهر ساوه در استان مرکزی می باشد
به مانند مورد قبل چندی قبل نوشته ای از یکی از افراد
این روستا را در جایی خواندم که اصالتشان طبق گفته
اجدادشان به ترکهای بیات می رسید
طبق گفته ایشان در آن روستا هم اجاق بیات داشته اند که
آن نیز به مرور زمان از بین رفته است
بیات های منطقه سرولایت :
اجاقی از ترکان بیات در نزدیکی روستای چکنه در بخش سرولایت
از شهرستان نیشابور قرار دارد که در مجاورت روستای چکنه در
محلی به اسم " دره اجاق چکنه " می باشد
دره اجاق با طبیعت زیبا و سرسبز همراه با رودخانه دائمی
در طول سال همه ساله پذیرای گردشگران متعددی از سراسر
نقاط خراسان رضوی و شمال بوده و
از نقاط جاذب گردشگری شهرستان نیشابور محسوب می گردد.
لازم به ذکر است اهالی منطقه سرو لایت نیشابور و
روستای چکنه از ایل ترک بیات هستند
تصویر نامه صولت الدوله قشقایی در مورد اجاق
بیات مستعلی بیگ
گفتن این نکته ضروری است که صولت الدوله قشقایی نامه را
با نام اصلی خویش یعنی اسماعیل قشقایی به تاریخ
12 ربیع الثانی 1351هجری قمری نوشته است
که موارد ذکر شده و عبارت" اجاق بیات که مشهور است "
در تصویر با خط قرمز مشخص شده است
تصویر زیر متعلق به اجاق بیات در " دره اجاق چکنه " در نزدیکی روستای چکنه
واقع در بخش سرولایت شهرستان نیشابور می باشد
محدوده زندگی ایل بایات(بیات) قبل از ورود به فلات قاره ایران
محدوده زندگی ایل بایات قبل از ورود به فلات قاره ایران
همانگونه که ابن فضلان در سفرنامه اش (صفحه 66) نوشته است :
(... و یخ های رود جیحون آب شد ما لوازم مورد نیاز را برای سفر به
سرزمین ترکها فراهم ساختیم...)
این جمله نشان میدهد زمان سفر ابن فضلان از شهر جرجانیه
به شرق رود جیحون که منطقه ای ترک نشین بوده در
اوایل بهار بوده است که یخهای زمستانی رودخانه جیحون(آمو دریا)
آب شده است
همچنین ابن فضلان(سفرنامه اش صفحه 69) می نویسد :
( در روز 17 ذیقعده سال 309 به قبیله ای از ترکها به نام غزها رسیدیم
...آنان مردمی صحرا نشین هستندو چادر دارند و همیشه در حرکتند...)
از عبارات بالا که ابن فضلان بیان داشته است متوجه میشویم ابن فضلان
در اوایل بهار به سرزمین غزها رسیده است و باتوجه به زندگی عشایری
آنها که ابن فضلان اشاره کرده است
نتیجه میگیریم ایل بایات که از طوایف اغوز بوده محلی را که ابن فضلان
نام برده است محل قشلاق شان بوده است که در تصویر بالا
شرق رود جیحون(آمودریا)
یعنی حوالی منطقه kath که در تصویر بالا نشان داده شده بوده است
همچنین در بعضی منابع گفته میشود بایات ها از شرق دشت قبچاق
آمده اند این مطلب نشان می دهد که ایل بایات ییلاق شان را در
دشت قبچاق که در فصل تابستان دارای هوایی سردتر نسبت
به غرب رودخانه جیحون(آمودریا) بوده می گذارندند
دشت قبچاق منطقه بسیار وسیعی بوده است که
که در نقشه بالا با رنگ قرمز نشان داده شده است
اکثر مناطقی که در بالا به آن اشاره شده است امروزه اکثرا در
کشور قزاقستان قرار دارد
عکسی که در پایین مشاهده می نمایید مربوط به گورستانی باستانی
در کشور قزاقستان است که آثاری از تدفین افراد قوم بیات را
در آنجا بدست آورده اند
منبع عکس :
https://turkcetarih.com/kazakistan-ustyurttaki-turk-tarzi-mezar-yapilari-3/
تامغای بیات یا علامت اجاق بیات
تامغای بیات یا علامت اجاق بیات
در شکل بالا نشان ایل بیات یا بایات تامغاسی یا علامت اجاق بیات
را می توانید ببینید این علامت سابقه چند هزار ساله دارد
لازم به ذکر است علامت ایل بیات یا به ترکی بایات تامغاسی
در واقع کلمه ای است که به الفبای ترکی باستان
( الفبای ترکی باستان در آسیای میانه) نوشته شده است که
معنی نعمت یا ثروت می دهد
و ایل بیات با توجه به نام ایل خود که معنی ثروت یا نعمت است
کلمه ثروت یا نعمت را به عنوان نشان ایل بیات انتخاب کرده اند
منبع : http://www.tarihnotlari.com/turklerin-soy-agaci/oguz-boylari-2/
تامغای بیات در کتاب " دیوان لغات الترک " نوشته محمود کاشغری
هم آمده است
نکته جالب اینجاست که اکثر طوایف بازمانده از ایل بیات
بعد از فروپاشی ایل بیات این علامت را به مرور زمان
فراموش نمودند ولی طایفه بیات مستعلی بیگ
و بعضی از طوایف بیات آن را حفظ نموده
و آن را بر سنگ قبر متوفیان می کشیدند تا قبر افرادی که
در مسیر کوچ فوت می کردند مشخص باشد که متعلق به
بیات ها است بعد از ورود طایفه بیات در زمان سلجوقیان
به غرب رودخانه جیحون و فلات قاره ایران این ایل بنا
به عواملی دچار فروپاشی گردید و طوایف مختلف
بیات در نقاط مختلف پراکنده گردیند
در دو عکس بالا تصویری از سنگ قبر
مرحومه کربلایی سکینه بیات ازطایفه بیات مستعلی بیگ
را مشاهده می نمایید که در پایین آن علامت اجاق
طایقه بیات مستعلی بیگ حک شده است
که برگرفته از علامت تامغای ایل بیات است
که در اثر مرور زمان دچار تغییر شده است
مراحل تغییرات تامغای باستانی ایل بایات(بیات)
را در تصویر زیر مشاهده می نمایید
در تصاویر زیر دو نمونه از تامغای بیات را که تغییر یافته
از تامغای باستانی ایل بیات هستند را مشاهده می کنید
محل کشف تیمره خمین در استان مرکزی
در عکس زیر سنگ قبری متعلق به یکی از افراد ایل بیات
در منطقه اژه در کشور ترکیه را می بینید
که علامت تامغای بیات به شکل باستانی آن بر روی
سنگ قبر حک شده است
به گفته باستانشناسان کشور ترکیه قدمت این سنگ قبر
مربوط به 600 سال قبل می باشد
منبع عکس :
چندی قبل اخباری منتشر شد که خبر از کشف تامغای ایل بیات
به همراه تامغای ایل قایی در منطقه تیمره در استان مرکزی می داد
گفتن این نکته ضروری است که بر طبق گزارش های باستانشناسی
این سنگ نگاره ها که شامل نقاشی های مختلفی می باشد در
یک دوره چند هزار ساله تا دوره اسلامی توسط مردم محلی و اقوامی
که از آنجا عبور می کرده اند رسم شده است
در رابطه با تامغاهای بیات و قایی کشف شده در تیمره بین محققین
دو نظریه وجود دارد :
1_ بعضی قدمت آن ها را مربوط به اولین جهانگشایی ترکان اوغوز
یعنی چند هزار سال قبل
(قبل از میلاد مسیح(ع)) و معاصر با دوران فراعنه در مصر می دانند
و به داستان جهانگشایی ترکان اوغوز
که در آن محدوده زمانی اتفاق افتاد و از آسیای میانه حرکت کرده
و تا مصر پیش رفتند
و پس از دریافت غنایم بسیاری به محل اولیه خویش بازگشتند
استناد می کنند
داستان این جهانگشایی در کتاب اوغوزنامه نوشته رشید الدین فضل الله و
همچنین در کتاب سکیف های امپراطور فصل ششم کتاب
نوشته آقای زائور حسن اف به مترجمی رضا جلیلی نیا آمده است
2_ بعضی نیز قدمت آن ها را مربوط به دومین جهانگشایی ترکان اوغوز
یعنی بعد از اسلام و در زمان سلجوقیان یا بعد از آن می دانند
لازم به ذکر است بنا به گفته محققین ترک ،
سلجوقیان از ترکان اوغوز و از ایل قینیق بودند
لازم به ذکر است بعد از تاسیس سلسله سلجوقیان
دیگر طوایف ترک اوغوز به آنها می پیوندند و از آسیای میانه وارد
غرب رودخانه جیحون و فلات قاره ایران می شوند
در تصویر زیر علامت تامغای بیات را به همراه تامغای قایی می بینید تامغای بیات با دایره آبی در عکس مشخص است تامغای بیات
در این عکس بصورت تغییر یافته آن حک شده است
دقیقا مانند تامغای بیات بر روی سنگ قبر افراد طایفه بیات مستعلی بیگ
برای اطلاع بیشتر در مورد تامغای بیات به لینک زیر مراجعه کنید :
تبارنامه طایفه بیات(بایات)
تبارنامه طایفه بیات (بایات)
همانطور که در شجره نامه فوق می بینید بیات ها از فرزندان گون خان
می باشند و جزو ترکهای اغوز می باشند
لازم به ذکر است این شجره نامه به زبان
ترکی استانبولی می باشد و چون در ترکی استانبولی حرف " ق" نداریم
حرف " ق " بصورت ک یا k نوشته می شود لذا در خواندن شجره نامه بالا
حرف" k " را " ق " تلفظ نمایید
این شجره نامه در کتاب دیوان لغات الترک نوشته محمود کاشغری
آمده است
منبع : http://www.nedir.com/o%C4%9Fuzlarتغییر در مدل مسکن عشایری بیات ها
تغییر در مدل مسکن عشایری بایات ها
همانطور که میدانید ترکها گروه های مختلفی دارند عده ای اویغور هستند عده ای ازبک و ... اما ترکهای بیات برطبق کتاب دیوان لغات الترک محمود کاشغری که کتاب مرجعی در زمینه تاریخ ترکهای آسیای میانه است جزو ترکهای اوغوز محسوب میشوند که زندگی عشایری داشته اند در رابطه با زندگی عشایری بیات ها دانستن این موضوع جالب است که بدانید ابن فضلان در روز دوشنبه دوم ذیقعده سال 309 سفری به
منطقه ای در آسیای مرکزی داشته است جایی در مجاورت رود جیحون که در آن زمان رودی مرزی بین شهر جرجانیه (آخرین شهر مرزی فارسی زبان در آن زمان) و سرزمین های ترک نشین بوده است و اولین منطقه در شرق رود جیحون در مناطق ترک نشین منطقه ای بوده که ترکهای غز در آنجا زندگی عشایری داشته اند (منبع سفرنامه ابن فضلان صفحات 66 و 67) در باب آب و هوای آنجا می نویسد که: هرکس از مردم جرجانیه(شهری فارسی زبان در آن زمان) که با ما آشنا شده بود تاکید می کرد که در قسمت لباس احتیاط بکار بندیم و مقدار زیادی از آن همراه ببریم زیرا سفر ما را (از فرط سرما)بسیار هولناک قلمداد میکرد در راه بقدری برف بارید که شترها تا زانو در آن فرو میرفتند(سفرنامه این فضلان صفحه 68) سرما و ریزش برف هرگز قطع نمی شد و بقدری سخت بود که سرمای خوارزم در مقابل آن مانند هوای تابستان می نمود چند روز با سرمای سخت دست به گریبان بودیم و نزدیک بود تلف بشویم(سفرنامه ابن فضلان صفحه 68) و همچنین در باب زندگی چادر نشینی آنها مینویسد : چون راه مزبور طی شد به قبیله ای از ترکها به نام غزها رسیدیم آنان مردمی صحرا نشین هستند و چادر دارند و همیشه در حرکتند به رسم صحرانشینان یک دسته از این چادرها در یکجا و دسته دیگر در جای دیگر گرد هم جمع می شوند(سفرنامه ابن فضلان صفحه 69) همانطور که می بینید در متن بالا به زندگی عشایری ترکهای غز در آن زمان اشاره شده است حتی به تشکیل بنکوه ها دقیقا مثل زمان حال اشاره شده است در روستای سیراوند واقع در اسدآباد همدان که ترک می باشند و بخشی از روستا از ترکهای بیات هستند ، چندی قبل عکس سنگ قبری قدیمی را در آنجا دیدم که متعلق به یکی از افراد ایل بیات است نقشی ازآلاچیق عشایری روی آن حک شده که شبیه به آلاچیق عشایری ترک های آسیای میانه می باشد ، تصویر آن را در پایین می بینید آلاچیقی به سبک عشایر ترک آسیای میانه که خورشیدی هم در بالای آن قرار دارد
و ایل شاهسون چون بیشترشان از تبار ترکهای اغوز هستند این چادر را حفظ نموده اند و حتی هنوز در آسیای مرکزی توسط عشایر مورد استفاده قرار می گیرد مثل تصویر زیر که چادری متعلق به اتحادیه ایلیاتی شاهسون است
همانطور که در شکل می بینید این چادر برای زندگی در مناطق سردسیر بسیار مناسب می باشد
( بر اساس توصیفی که ابن فضلان در مطالب بالاتر کرده و از سرمای زیاد مناطق زندگی غزها گفته است )
لذا مسکن عشایری طایفه بیات مستعلی بیگ بعد از مهاجرت به جنوب ایران به سیاه چادر
که توسط دیگر عشایر در جنوب غربی ایران استفاده می شود تغییر کرد
منبع عکس :
http://abpa.ir/1394/12/01/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%86/