ابنیه بیات ها

ابنیه بیات ها

در این مطلب به معرفی ابنیه و سازه های احداث شده توسط بیات ها

در ایران می پردازیم

شیراز :

به دلیل حضور طایفه بیات آغ اولی در شیراز که مدت

حضورشان در شهر شیراز از زمان عادلشاه افشار تاکنون بوده است

که چندین قرن می باشد

در شهر شیراز دارای آثاری می باشند که آن ها را بیان می کنیم :

1_ خانه های ثبتی در آثار ملی ایران واقع در محله بیات شیراز شامل :

خانه بیات به شماره ثبتی  3064

خانه شیرزاد بیات به شمار ثبتی 6072 

2_ ساخت دیوار دفاعی اطراف شهر شیراز که در

زمان عادلشاه افشار توسط صالح خان بیات بیگلر بیگی منطقه فارس و

و خان تیره بیات آغ اولی در آن زمان ایجاد گردید

3_ برج ساعت حرم حضرت سید علاالدین حسین معروف به

آستانه ساخته شده توسط

مرحوم حاج قنبرعلی بیات پور از طایفه بیات قارا اولی 

 

4_ قلعه عباس قلی خان بیات واقع در حوالی  روستای جرغه قره بلاغ فسا

(رجوع شود به کتاب ایل اینانلو در گذر زمان نوشته استاد خرم احسانی

 جلد دوم صفحات 495 الی 500)

 ماکو :

در شهر ماکو در آذربایجان غربی طایفه ای از بیات ها ساکن می باشند

که در این شهر از قدیم دارای موقعیت اجتماعی ممتازی بوده اند

لذا از آن ها بناهایی به یادگار مانده است

1_ "کاخ باغچه جوق" ساخته شده توسط

مرتضی قلی خان اقبال السطنه ماکویی ملقب به سردار ماکو

که از طایفه بیات بوده است

منبع عکس :http://www.beytoote.com/iran/bastani/introducing1-mako-museum.html

2_عمارت کلاه فرنگی ماکو ساخته شده توسط 

علی قلی خان بیات ماکویی

3_ ساختمان قلعه جوق این بنا در نزدیکی " کاخ باغچه جوق " قرار دارد

و توسط مرتضی قلی خان اقبال السلطنه ماکویی ملقب به سردار

ماکو که از بیات های شهر ماکو بوده ساخته شده است و چون حکمران

محلی منطقه ماکو در آن زمان بود از قلعه جوق به عنوان سربازخانه

استفاده می شده است 

4_خانه علی خان بیات ماکو

خانه علی خان بیات با قدمت حدود یکصد و پنجاه سال،

سالم ترین خانه قدیمی شهر ماکو است و از کلیه فضاهای داخلی آن

با کاربری مسکونی استفاده می شود.

علی خان یکی از خوانین ماکو بود و به دستور خود و با استفاده

از استادکاران و وسایل روسی این خانه و خانه مجاور (خانه پست) را ساخت.

این بنا در حیاطی به مساحت تقریبی پنج هزار و ششصد متر مربع

قرار دارد

5_ ساختمان بانک ملی ماکو

این بنا در خیابان سعدی شهر ماکو قرار دارد و متعلق به

" احمد خان بیات ماکو " معروف به " افخم السلطنه " بود

و قدمت آن به سال 1276 شمسی بر می گردد

این بنا شامل دو طبقه، همکف و زیرزمین است. تزیینات بنا

شامل گچ بری،آیینه کاری، نقاشی های دیواری، پنجره های ارسی،

درهای چوبی، گچ بری ها و ... است.

اراک :

1_ دبیرستان صمصامی بیات از قدیمی ترین دبیرستان های ایران است

تاسیس در سال 1270 هجری شمسی

موسس : حاج ذوالفقار بیات

 

 منبع عکس :http://zh.weather-forecast.com/photos/15525

2_ کاخ عزت الله خان بیات واقع در پنجعلی

منبع عکس :http://www.bayatfamily.lxb.ir/

3_ برج خاندان بیات

مربوط به دوره قاجاریه واقع در حاشیه شرقی شهر قورچی باشی

4_ بازاچه سهام السلطان(سام السلطان) :

مرتضی قلی بیات معروف به سهام السلطان از بزرگان ترکان بیات

در شهر اراک بازارچه ای را تاسیس کرد که تا امروز باقی است

و به اسم او مشهور است

5_ بیمارستان قدس :

این بیمارستان با کمک سه تن از بیات ها ساخته شد

که در ادامه توضیح خواهم داد

خانم قدس السلطنه بیات در سالهای آخر عمر زمین قلعه بزرگش

در اراک را که 7000 متر مربع مساحت داشت برای احداث

بیمارستان معروف قدس اراک از قرار متری  یکصد تومان در

اختیار دکتر اکبر بهادری قرار داد و چون برای بیمارستان بود

متری بیست تومان هم تخفیف داد ایشان سهام خود در

بیمارستان قدس اراک را به بیمارستان وقف نمود تا

بیماران فقیر رایگان معالجه شوند به همین جهت نام این بیمارستان

به نام ایشان یعنی قدس نامیده می شود

همچنین مرحومه خانم زرین تاج بیات فرزند محمدرضا بیات ،

ایشان مالک سه دانگ از روستای گوار بوده است

مرحومه خانم بیات به همراه مرحوم همسرشان از بزرگترین خیرین

اراک بودند که یکی از کارهای خیر ایشان مشارکت در ساخت بیمارستان قدس در شهر اراک بود

و همچنین دکتر اکبر بهادری که از ایل بزچلو بیات بود

ایشان علاقه زیادی به گسترش خدمات پزشکی و بهداشتی

در جامعه داشت از جمله می توان به کمک ایشان

به خانم قدس السلطنه بیات برای احداث بیمارستان قدس

در شهر اراک اشاره کرد که با جمع آوری پزشکان مجرب

از دیگر شهرها در ارتقای کیفیفت بیمارستان قدس اراک نقش مهمی داشت

(قبلا در مطلبی تحت عنوان طوایف و ایلات منشعب شده از قوم ترک بیات توضیح دادم

ایل بزچلو یکی از ایلات متعلق به قوم بیات است که نام اصلی آن بزچلو بیات است

و به مرور زمان به اختصار بصورت بزچلو درآمده است

(رجوع شود به مقاله بررسی نقش ایل بزچلو در عصر صفویه

علی ابوالقاسمی/ تاریخنامه خوارزمی/ شماره بیستم/ زمستان 1396))

6_ قلعه آقچه کهریز :

این قلعه در منطقه کمیجان در استان مرکزی  قرار دارد

و متعلق به ایل بزچلو می باشد همانطور که قبلا در مطلبی

تحت عنوان طوایف و ایلات منشعب شده از قوم ترک بیات توضیح دادم

ایل بزچلو یکی از ایلات متعلق به قوم بیات است که نام اصلی آن بزچلو بیات است

و به مرور زمان به اختصار بصورت بزچلو درآمده است

(رجوع شود به مقاله بررسی نقش ایل بزچلو در عصر صفویه

علی ابوالقاسمی/ تاریخنامه خوارزمی/ شماره بیستم/ زمستان 1396)

منطقه کمیجان ، منطقه ای است که شاه اسماعیل صفوی

به ایل بزچلو بیات به عنوان تیول(هدیه) بخشیده است و

این منطقه به اسم بلوک بزچلو شناخته میشد که در همین اواخر

نامش به کمیجان تغییر یافت

قلعه آقچه کهریز نیز توسط ایلات بزچلو بیات ساخته شده است

طبق شواهد بسیاری از بزرگان ایل بزچلو براین نکته اذعان دارند که آدوربهادور سردار بزرگ ایل بزچلو در ملک شخصی خود در اطراف بانک ملی کنونی(در کمیجان) مدفون است ولی طبق یک سند مکتوب تمامی روسای ایل بزچلو در محل اتراق خودشان در محلی در قلعه آقچه کهریز مدفون هستند. چرا که عیسی خان بهادری در خاطراتش بازگو می نماید «که مادرم نام مرا که از نام عیسی خان که یکی از روسای ایل بزچلو بوده گرفته است و زمانی که کودک بودم پدرم از عیسی خان به عنوان رییس ایل بزچلو و دلاوری ها سخن گفته است. بارها با پدرم در مجموعه بیرونی قلعه بر سرمزار عیسی خان می رفتیم و برایش دعا می خواندیم

نویسنده علی اکبر آقچه کهریزی

منبع عکس : 

https://garapapag.blogsky.com

نیشابور :

این بنا که در روستای کلیدر در منطقه سرولایت نیشابور قرار دارد

به " گنبد کلیدر یا بقعه کلیدر " مشهور است نام این بنا در رمان " کلیدر " آمده است

این بنا در فهرست آثار ملی ایران به شماره 2378  به ثبت رسیده است

درون این بنا قبر " جوشن بیگ بیات " که مربوط به دوره شاه اسماعیل اول است قرار دارد

تهران :

با تاسیس سلسله قاجار در تهران بخشی از تیره شام بیاتی در

شهر تهران ساکن شدند

افراد این تیره از بیاتها از متحدین ایل قاجار بودند

آنها در شهر تهران در محله عودلاجان در کوچه شام بیاتی ساکن شدند

آنها آثار زیر را احداث نمودند :

1_ کوچه شام بیاتی : در محله عودلاجان تهران که محل استقرار

آن ها بوده است در این کوچه ساکن شدند که هنوز این کوچه باقی است

2_ مسجد شیخ عبدالنبی نوری :

مسجد شیخ عبد النبی نوری در نزدیکی محله عودلاجان تهران قرار دارد

که در سال 1303 هجری قمری به همت محمد رحیم خان شام بیاتی و

حبیب الله خان شام بیاتی احداث گردید که در سال 1306 هجری قمری به

پایان رسید  این مسجد در فهرست آثار ملی ایران به شماره

 ۱۳۷۳۴ تاریخ ثبت ۲۵/۰۸/۱۳۸۴ هجری خورشیدی

آدرس : شهر تهران _ خیابان مصطفی خمینی(سیروس سابق)

بعد از چهار را سر چشمه _ حد فاصله بن بست علیزاده کمیلی و

کوچه شهید ناصر فیروز کوهی پلاک 617

پیر قلی خان شام بیاتی در دوران آقا محمد خان قاجار مسجد و آب انباری نزدیک به

کوچه شام بیاتی در محله عودلاجان تهران احداث نمود در زمان کشیدن

خیابان سیروس ، مسجد و آب انبار در مسیر قرار گرفتند

(تاریخ تهران/حجت بلاغی/جلد 2)(1)

3_ عباس آباد :

محله عباس آباد که منطقه وسیعی است که

از غرب به محله یوسف آباد،از شرق به خیابان شریعتی

،از جنوب به خیابان تخت طاووس،و از شمال به زمینهایی

که از عباس آباد وسیع باقیمانده است محدود میگردد

زمانی متعلق به ملاعباس بیات ایروانی ملقب به میرزاآقاسی

صدراعظم محمدشاه قاجار بود در آن زمان شامل

زمین های زراعی وسیع ، روستایی محصور در قلعه و عمارتی خان نشین

بوده است به علاوه گفته می شود ملاعباس بیات مالک 1438 روستا و مزرعه بوده است

بعد از مرگ محمدشاه قاجار املاکش را رها کرد و به کربلای معلی رفت

و در همانجا درگذشت(2)

با مرگ عباس بیات ایروانی و در اختیار گرفتن این املاک توسط دیگران

و با توسعه شهر تهران ، قلعه و عمارت خانشین متعلق به عباس بیات

از بین رفتند اما نام وی بر این منطقه باقیماند و به عباس آباد شناخته می شود

4_ تکیه میرزا آقاسی :

همانطور که در بالا توضیح دادم ملاعباس بیات ایروانی

معروف به میرزا آقاسی صدر اعظم محمدشاه قاجار بود

در زمان صدارتش تکیه ای را در تهران ایجاد کرد که بسیار بزرگ بود

لازم به توضیح است تکیه محلی است که جهت انجام مراسم

عزاداری دهه عاشورا و مراسم تعزیه از آن استفاده میشده است

تکیۀ حاج میرزا آقاسی، معروف به تکیۀ عباس‌آباد در میدان ارگ قرار داشت. 

سازندۀ تکیه حاج میرزا آقاسی، صدراعظم محمدشاه بود 

و آن را در زمان صدراعظمی خود (۱۲۵۱-۱۲۶۴ق) ساخت 

و بنا بر ضبط آمار دارالخلافۀ تهران «تکیۀ جناب صدراعظم» نیز نامیده می‌شد

تکیۀ حاج میرزا آقاسی بسیار بزرگ بود و روزنامۀ وقایع اتفاقیه 

در شرح وزش باد و پاره کردن و فروانداختن چادر آن (در روزنامه به نام تکیۀ دولت آمده است) 

به بزرگی چادر اشاره می‌کند 

و می‌نویسد: چادر تکیه ۵۲ ذرع طول و ۳۲ ذرع عرض آن بود که با ۹ دیرک بر پا شده بود؛ 

در صورتی که چادر تکیه‌های بزرگ دیگر را معمولاً با ۳ تا ۶ دیرک برمی‌افراشتند 

(شم‌ ۴۰؛ نیز نک‌ : شهیدی، ۲۴۶)

(چنانچه قبلا توضیح دادم عباس بیات ایروانی مالک منطقه عباس آباد تهران بود

که نام این منطقه هم از اسم او گرفته شده است برای همین

تکیه میرزا آقاسی به تکیه عباس آباد(مالک عباس آباد) هم معروف بود)

منابع : 

1-

http://tehrannameh.com/list/%D8%A2/%D8%A2%D8%A8-%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86

http://safarnevis.com/?p=4227

2-

(سفرنامه پولاک ترجمه کیکاووس جهانداری   / 1368 : 46)

(هدایت، ج 10، ص 351ـ352)

(گفتن این نکته خالی از لطف نیست که

علاوه بر وجود تعداد زیادی روستا به نام بیات در کشور ایران

شهرها و روستاهای دیگری در کشورهای همسایه مانند عراق

و ترکیه به اسم بیات وجود دارد که بنیان گذاران این شهرها و

روستاها ترکان بیات بوده اند و ساکنان این شهرها و روستاها

از نسل ترکان بیات هستند که اکثرشان به زبان ترکی اجدادشان

صحبت می کنند

همچنین در جغرافیای ایران دشت بیات و قیزیل تپه بیات را هم داریم)

افغانستان :

در کشور افغانستان هم تعداد زیادی از ترک های بیات زندگی می کنند

که از آن ها ابنیه هایی باقی مانده است از جمله :

1_ محله قزلباش کابل
2_ قلعه محمود خان قارا بیات
3_ پل محمود خان قارا بیات

منبع : http://af.farsnews.com/social/news/13950728000669

4_ بیمارستان صالحه بیات در شهر بلخ در کشور افغانستان قرار دارد

5_ انستیتو تکنولوژی بیات در دانشگاه(پوهنتون) آمریکایی کابل :

به منظور گسترش علم و دانش در افغانستان

آقای احسان الله بیات که از تجار و خیرین بزرگ هستند

در سال 1397 هجری خورشیدی اقدام به تاسیس آن نمودند

عراق :

1_ قلعه کرکوک : جمعیت زیادی از قوم ترک بیات در شمال کشور عراق امروزی

از جمله در شهر کرکوک زندگی می کنند

که در کشور عراق به ترکمان مشهور هستند

بیات ها در شهر کرکوک قلعه ای را بر روی ویرانه های قلعه ای باستانی ساختند

که به قلعه کرکوک شهرت دارد و نماد شهر کرکوک می باشد

خانه های داخل قلعه و اطراف قلعه متعلق به بیات ها است

        

2_ قلعه بیات : از مشهورترین آثار بیات های دزفول قلعه ای بوده

که بر سر راه دزفول و عراق بوده است(نویدی ص101)

نادرشاه هنگامی که از عراق به سوی خوزستان می رفت

در این قلعه توقف کرد(استرآبادی ص223 )

ویرانه این قلعه امروزه در کشور عراق پابرجاست(لسترنج ص69_70)

کشور آذربایجان :

_ در کشور آذربایجان قلعه ای متعلق به بیات ها وجود داشته است 

که در منابع تاریخی کشور آذربایجان از آن نام برده شده 

متاسفانه این قلعه مخروب و از آن آثاری باقی نمانده است

روسیه :

_ در روزگار شاه‌عباس اول صفوی گروهی از بیاتهای سپاهی در دربند و

شابران شیروان مقیم بودند

و فرخ‌سلطان، حاکم آن ولایات و سرکردۀ آنان بود

(همو، 3/1812). به همان سبب یکی از دروازه‌های دربند

«بیات قاپی» نامیده می‌شد(باکیخانف، 51؛مینورسکی، 88)

امروزه در بند جزو کشور روسیه و جنوبی ترین شهر روسیه است

آفریقای جنوبی :

قبلا در مطلبی تحت عنوان قوم بیات افغانستان اشاره کردم

که در زمان سلطه سلسله ترک مسلمان گورکانی بر افغانستان

تعدادی از ترک های بیات ساکن در افغانستان جذب در سلسله گورکانی شده

و جزو مقامات درباری و فرماندهان ارتش گورکانی شدند

با تصرف شبه قاره هند توسط گورکانیان و انتقال پایتخت

گورکانیان به شبه قاره هند گروهی از بیات ها که 

جزو مقامات درباری و ارتشی گورکانیان بودند به هندوستان نقل مکان کردند

با ضعف گورکانیان و سقوط آنان و مستعمره شدن هندوستان

و تعداد دیگری از سرزمینها توسط بریتانیا ؛

بریتانیا گروهی از هندی ها را برای زندگی و کار تشویق

به مهاجرت به آفریقای جنوبی کرد

گروهی از هندی ها از جمله تعدادی از ترکان بیات مستقر در هند

هم برای زندگی و کار به آفریقای جنوبی رفتند

از جمله آنان می توان به چهره شناخته شده هندی در آفریقای جنوبی ،

آقای آمود بیات(amod bayat) اشاره کرد که بازرگان و سیاستمداری موفق بود

او در کنگره هندی های آفریقای جنوبی زمانی که مهاتما گاندی در آفریقای جنوبی ساکن

و عضو این مجلس بود با مهاتماگاندی رهبر مشهور هندوستان همکاری داشت

او تجارتخانه ای  را در شهرPietermaritzburg در کشور آفریقای جنوبی 

در سال 1890 میلادی تاسیس کرد

این تجارتخانه در سال 1976 میلادی تخریب شد

در زیر عکس تجارتخانه بیات در آفریقای جنوبی را مشاهده می کنید

منبع عکس : Indian Townscape Features in Pietermaritzburg مقاله / صفحه 60